DSC02270 (5)

XX O ROiANO/ir A HISTORIA

: dla oblężonego grodu Imfy, gdzie ,.chrześcijanie wzywają (go) i wołają* (291). Pojawia się tu wyraźnie myśl o wyzwoleńczym celu takiej walki, obok innych, gdzie indziej dających się zaobserwować przejawów ideologii i rzeczywistości krucjat. Arcybiskup Turpin przed bitwą w Ron-cevaux wygłasza do rycerzy kazanie, w którym wezwanie do gotowości na śmierć „dla naszego króla” łączy się z apelem: „Pomóżcie bronić chrześcijaństwa” (89), i z obietnicy palmy męczenników dla tych, którzy padną w boju. a udzieliwszy zbiorowego rozgrzeszenia, „za po-kutę każe im uderzać” (89, przeki. A. D.). Jest to poetycki odpowiednik traktowania udziału w krucjacie jako ofiary, pokuty i okazji do zasługi męczeństwa; glorią męczeństwa istotnie opromieniona będzie zwłaszcza śmierć Rolanda. Sama postać Turpina, równocześnie biskupa i rycerza, to twór poetyckiej syntezy (w rzeczywistości funkcje te były rozdzielone, choć przed reformą gregoriańską zdarzało się ich łączenie), ale fakt, iż towarzyszy on wojsku obok wielu innych „biskupów i opałów. mnichów, kanoników, kapłanów noszących tonsu-ry” (212, przekł. A. D.), żywo przypomina podobne sytuacje przy wyprawach krzyżowych. To oni grzebią poległych, a biskupi, po zdobyciu Saragossy, współdziałają z królem w dziele przymusowej chrystianizacji: w Hiszpanii istotnie zamieniano meczety na kościoły, a przerażająca scena masowego chrztu pod groźbą śmierci też może być echem praktyki XI-wiecznych krzyżowców, którzy zresztą nieraz dążyli nie do nawracania, lecz do eksterminacji przeciwników... {W obrazach poetyckich przekazanych przez Pieśń można odczytać nie tylko zapał i entuzjazm krucjat, ale również ich grozę i okrucieństwo.

Warnawa 1902, t II, s. 676 podaje przykład: „Truwer gdzie w kącie łatsę odśpiewa”.

A także towarzyszące im mniej szczytne pobudki: Roland, zachęcając swych ludzi do walki, nie waha się obiecywać im „pięknego i bogatego łupu” (91), jakiego jeszcze żaden król Francji nie zdobył!)

Tak więc, poprzez epicką amplifikację, poprzez świat poetycki z jego pełnym prawem do swobody wyobraźni, przebija świat rzeczywisty w różnych swoich przejawach, w sposobie życia ludzi i ich myślenia. Ściślej, chodzi tu

0    cząstkę tego świata ograniczoną prawie wyłącznie do warstwy feudalno-rycerskiej, a zwłaszcza do jej elity — grona baronów, diuków, hrabiów. Epopeje późniejsze uchylą czasem drzwi nieco szerzej; ale do Pieśni o Rolandzie nie przenika jeszcze nic z „dołu”, żadna niemal wzmianka o istnieniu nie szlacheckiej i nie parającej się bronią części społeczeństwa. Co najwyżej, gdy wysłannicy Baliganta przybywając do Saragóssy, po przejściu bram

1    mostów przemierzają „wszystkie ulice, gdzie żyją mieszczanie”, nim zbliżą się „do grodu na górze” i pałacu królewskiego (194, przekł. A. D.), wolno w tym widzieć, za Andre Burgerem, sygnał rozwoju i kształtowania się miast z ich charakterystycznym rozkładem u stóp warów-. nego zamku. Można zresztą zrozumieć tę wyłączność, i skoro Pieśń o Rolandzie jest prawie w całości opowieścią o wojnie i z tych, którzy wojnę toczą — bellatores — czyni swoich bohaterów. Z nich też najprawdopodobniej rekrutowali się przede wszystkim słuchacze, dla których była przeznaczona, nawet jeśli wędrowny żongler mógł ją śpiewać nie tylko w murach zamku, ale takie na placu czy rozdrożu wobec bardziej mieszanej publiczności. Gdy dzisiejszego czytelnika znuży czasem lub zniechęci długi opis bitwy, niech pamięta, że była to relacja dla znawców, zdolnych ocenić-sprawność i siłę każdego ciosu, podziwiać i współuczestniczyć, dla których twarda i surowa walka włócznią i mieczem stanowiła powszednią rze-