Seria: Polska wieś w Europie " Przemysł tłuszczowy  rośliny oleiste
Ewa Rosiak " Instytut Ekonomiki Rolnictwa i Gospodarki Żywnościowej
_________________________________________________________________________________________
PRZEMYSA
TA
USZCZOWY  ROŚLINY OLEISTE
Ewa Rosiak
1. Ogólne omówienie branży
Krajowy przemysł tłuszczowy na tle pozostałych branż przemysłu spożywczego,
charakteryzuje się najwyższą koncentracją produkcji i jednym z najwyższych udziałów
własności zagranicznej. W tym sektorze na koniec III kwartału 2004 r. działalność
produkcyjną prowadziło, wg danych GUS, 166 podmiotów gospodarczych, w tym 11 były to
firmy duże i średnie (powyżej 50 osób stałej załogi). Spośród 11 firm dużych i średnich, 7
stanowi trzon sektora. Do grupy tej zaliczamy: zakłady przemysłu tłuszczowego w
Kruszwicy, Szamotułach, Brzegu, Gdańsku, Warszawie, Katowicach i Bielsku Białej.
Wymienione zakłady przerabiają prawie 100% produkowanego w Polsce rzepaku i niemalże
w całości zaopatrują rynek w tłuszcze roślinne. W większości charakteryzuje je pionowa
integracja cyklu produkcyjnego, co oznacza, że zajmują się przerobem nasion oleistych,
rafinacją olejów, jak i produkcją margaryn. Wyjątkiem są zakłady w Katowicach, które nie
mają działu przerobu nasion, jak i w Szamotułach, które nie mają margarynowni. Od 1999 r.
nie prowadzą przerobu nasion także zakłady w Gdańsku.
Zdolności produkcyjne przemysłu tłuszczowego wynoszą:
" w przerobie nasion oleistych  ponad 1,3 mln ton/rok,
" w rafinacji olejów  ponad. 800 tys. ton/rok,
" w produkcji margaryn  ponad 500 tys. ton/rok.
y
ródłem surowców dla polskiego przemysłu tłuszczowego jest krajowa produkcja
rzepaku oraz import olejów surowych z nasion roślin oleistych z innych stref klimatycznych
(głównie sojowy, słonecznikowy, palmowy, kokosowy i arachidowy). Oleje te są niezbędnym
surowcem do produkcji wysokiej jakości margaryn, szczególnie deserowych, jak również
poszerzają ofertę krajowych olejów jadalnych, a w latach niskich zbiorów rzepaku
uzupełniają krajową produkcję oleju rzepakowego. W minionej dekadzie import ten wynosił
od 150 do 250 tys. ton.
______________________________________________________________________________ 1
Fundacja Fundusz Współpracy " Biuro Programów Wiejskich
Warszawa " Styczeń 2005
Seria: Polska wieś w Europie " Przemysł tłuszczowy  rośliny oleiste
Ewa Rosiak " Instytut Ekonomiki Rolnictwa i Gospodarki Żywnościowej
_________________________________________________________________________________________
2. Ogólna informacja o rynku polskim
Od początku lat 90. przetwórstwo rzepaku i produkcja tłuszczów roślinnych
systematycznie wzrastały. W pierwszej połowie lat 90. przemysł tłuszczowy był jedną z
najszybciej rozwijających się branż przemysłu spożywczego. Głównymi czynnikami tego
rozwoju był:
" dynamiczny wzrost krajowego popytu na tłuszcze roślinne,
" szybka modernizacja potencjału wytwórczego,
" rozwój i unowocześnienie asortymentu,
" oraz wprowadzenie nowoczesnych metod promocji i dystrybucji produktów.
W latach 90. nastąpiły istotne przemiany na polskim rynku tłuszczów. Dynamicznie
rósł popyt na tłuszcze roślinne, malał zaś na tłuszcze zwierzęce. W ostatnich czternastu latach
spożycie tłuszczów roślinnych w przeliczeniu na 1 mieszkańca zwiększyło się ponad 2
krotnie (z 7,6 kg w 1990 r. do 19,5 kg w 2002 r. i 17,6 kg w 2003 r.), a tłuszczów
zwierzęcych obniżyło się o jedną trzecią (z 16,0 kg do 11,3 kg i 11,6 kg), w tym masła
niemalże o połowę (z 7,8 kg do 4,6 kg i 4,7 kg). Nastąpiła trwała zmiana modelu konsumpcji
tłuszczów w Polsce, w wyniku której oleje i margaryny pokrywają ok. 60% krajowego popytu
na tłuszcze, wobec ok. 30% na początku lat dziewięćdziesiątych.
W ślad za dynamicznie rosnącym popytem na tłuszcze roślinne, przemyśl olejarski
zwiększał przerób rzepaku i produkcję tłuszczów roślinnych. Od początku lat 90., w
porównaniu ze stanem obecnym, produkcja tłuszczów roślinnych wzrosła ponad 2 krotnie, z
279 tys. ton w 1990 r. do 709 tys. ton 2002 r. i 651 tys. ton w 2003 roku. Wysokim tempem
wzrostu charakteryzował się zarówno segment olejów rafinowanych, jak i margaryn. Od
polowy lat dziewięćdziesiątych odnotowuje się przyspieszenie rozwoju produkcji olejów
rafinowanych, przy ograniczenie tempa wzrostu produkcji margaryn. Jest to rezultat
rosnącego popytu na oleje nie tylko ze strony gospodarstw domowych, lecz także
producentów żywności wieloskładnikowej.
______________________________________________________________________________ 2
Fundacja Fundusz Współpracy " Biuro Programów Wiejskich
Warszawa " Styczeń 2005
Seria: Polska wieś w Europie " Przemysł tłuszczowy  rośliny oleiste
Ewa Rosiak " Instytut Ekonomiki Rolnictwa i Gospodarki Żywnościowej
_________________________________________________________________________________________
Przerób rzepaku i produkcja tłuszczów roślinnych
tys. ton
1200
Przerób rzepaku
Produkacja tł. roślinnych
1000
800
600
400
200
0
1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004
szacunek
Spożycie tłuszczów roślinnych
kg
wg bilansów i badań budżetów rodzinnych
25
w kg na 1 mieszkańca
20
w kg na 1 osobę w gosp. domowym
15
10
5
0
1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004
szacunek
Podstawowym rynkiem zbytu dla polskiego przemysły tłuszczowego pozostaje rynek
krajowy, na którym lokuje on 95% swojej produkcji. Eksport olejów i margaryn utrzymuje się
na niskim poziomie, chociaż w ostatnich latach nastąpił jego znaczący wzrost. W latach
dużego przerobu rzepaku powoli rozwija się też eksport śruty rzepakowej, a sprzedaż nasion
rzepaku na rynkach międzynarodowych odgrywa znaczącą rolę tylko w okresach wysokich
zbiorów tej rośliny w kraju.
______________________________________________________________________________ 3
Fundacja Fundusz Współpracy " Biuro Programów Wiejskich
Warszawa " Styczeń 2005
Seria: Polska wieś w Europie " Przemysł tłuszczowy  rośliny oleiste
Ewa Rosiak " Instytut Ekonomiki Rolnictwa i Gospodarki Żywnościowej
_________________________________________________________________________________________
Do 1997 r. przemysł tłuszczowy był jednym z najbardziej rentownych sektorów
przemysłu spożywczego (obok koncentratów spożywczych i sektorów produkujących
używki, z wyjątkiem winiarstwa). Rentowność branży olejarskiej wahała się w granicach 4
5% przychodów. W latach 1998 2002 nastąpiła utrata zdolności osiągania zysków, zaś
ponowną poprawę kondycji ekonomiczno finansowej przemysłu tłuszczowego odnotowano
w 2003 roku.
Sektor traci dynamikę rozwoju, gdyż wyczerpują się dotychczasowe czynniki rozwoju
produkcji tłuszczów roślinnych. Spożycie tłuszczów roślinnych zbliża się do stanu nasycenia.
Przemysł tłuszczowy swoich szans może szukać w rozwijaniu:
" przerobu rzepaku, zarówno dla potrzeb rynku krajowego, jak i eksportu,
" produkcji półfabrykatów olejarskich dla wtórnego przetwórstwa żywności,
" produkcji estrów na bazie oleju rzepakowego dla potrzeb przemysłu paliwowego,
" eksportu wyrobów gotowych (margaryn i olejów), głównie na rynki wschodnie.
3. Nowe przepisy
Systemy zarządzania jakością
W UE przedsiębiorstwa produkujące żywność oraz dokonujące obrotu żywnością
mają, zgodnie z Dyrektywą Rady 93/43/EEC z 14 czerwca 1993 r., obowiązek wdrożenia i
stosowania nowoczesnych systemów zarządzania jakością, które zapwniają produkcję
bezpieczniej żywności, takich jak:
" system Dobrej Praktyki Produkcyjnej i Dobrej Praktyki Higienicznej (GMP/GHP),
" systemu Analizy Zagrożeń i Krytyczny Punkt Kontroli (HACCP).
______________________________________________________________________________ 4
Fundacja Fundusz Współpracy " Biuro Programów Wiejskich
Warszawa " Styczeń 2005
Seria: Polska wieś w Europie " Przemysł tłuszczowy  rośliny oleiste
Ewa Rosiak " Instytut Ekonomiki Rolnictwa i Gospodarki Żywnościowej
_________________________________________________________________________________________
Analogiczne rozwiązania prawne są już wprowadzone do ustawodawstwa polskiego.
Od 20 lipca 2000 r., zgodnie z Rozporządzeniem Ministra Zdrowia z dnia 28 lutego 2000 r. w
sprawie warunków sanitarnych oraz zasad przestrzegania higieny przy produkcji i obrocie
środkami spożywczymi, używkami i substancjami dodatkowymi (Dz. U. Nr 30/2000, poz. 37
wraz z póz
niejszymi zmianami) wszystkie polskie przedsiębiorstwa zajmujące się produkcją i
obrotem żywnością mają obowiązek wdrożenia i stosowania systemu dobrej praktyki
produkcyjnej i dobrej praktyki higienicznej (GMP/GHP). Natomiast Ustawa z 11 maja 2001
r. o warunkach zdrowotnych żywności i żywienia (Dz. U. Nr 63/2002, poz. 634) wprowadza
prawny obowiązek stosowania systemu HACCP we wszystkich dużych i średnich
przedsiębiorstwach zajmujących się produkcją i obrotem żywnością od 1 stycznia 2004 roku.
Z obowiązkowego wdrożenia systemu HACCP zwolnione zostały przedsiębiorstwa małe, tzn.
te które zatrudniają średniorocznie mniej niż 50 pracowników oraz osiągają przychód netto ze
sprzedaży towarów i usług oraz operacji finansowych nie przekraczający równowartości w
złotych 7 mln euro lub suma aktywów ich bilansu nie przekracza równowartości w złotych 5
mln euro.
Przedsiębiorstwa, które nie posiadają i nie stosują systemów GMP/GHP i HACCP nie
mogą eksportować swoich towarów na rynki UE, Kanady i USA.
Normy dotyczące produktów
Polski Komitet Normalizacyjny  PKN  wdrożył już do ustawodawstwa polskiego
większość norm europejskich dotyczących tłuszczów roślinnych poprzez ich wierne
tłumaczenie. Normy takie są określone jako identyczne z normą europejską i oznaczone
symbolem PN EN lub PN EN ISO (w przypadku gdy Europejski Komitet Normalizacyjny
 CEN  przyjął międzynarodową normę ISO). Wdrażane są również, metodą wiernego
tłumaczenia, normy Międzynarodowej Organizacji Normalizacyjnej  ISO, jako PN ISO.
Opracowania Polskich Norm są ograniczone tylko do tematów, które nie maja
odpowiedników w istniejących lub opracowywanych normach europejskich lub
międzynarodowych.
______________________________________________________________________________ 5
Fundacja Fundusz Współpracy " Biuro Programów Wiejskich
Warszawa " Styczeń 2005
Seria: Polska wieś w Europie " Przemysł tłuszczowy  rośliny oleiste
Ewa Rosiak " Instytut Ekonomiki Rolnictwa i Gospodarki Żywnościowej
_________________________________________________________________________________________
W krajach UE i w Polsce, zgodnie z Ustawa z dnia 12 września 2002 r. o normalizacji,
normy mają charakter dobrowolny. Poszczególni ministrowie nie mają już możliwości
narzucania norm. Mimo to, producenci, importerzy i eksporterzy stosują normy, ponieważ w
ten sposób możliwy jest swobodny przepływ towarów na rynki różnych krajów.
Poniżej przedstawiono aktualny (obowiązujący w połowie listopada 2004 r.) wykaz norm z
katalogu Norm  PKN, dotyczących nasion oleistych i produktów ich przerobu.
Polskie Normy dotyczące rzepaku i rzepiku
Lp. Nr Tytuł
Nasiona rzepaku  Oznaczanie zawartości glukozynolanów 
1 PN EN ISO 9167 1:1999 Metoda z zastosowaniem wysokociśnieniowej chromatografii
cieczowej
Nasiona rzepaku  Oznaczanie zawartości glukozynolanów 
2 PN EN ISO 9167 2:1999 Metoda z użyciem fluorescencyjnej spektrometrii
rentgenowskiej
Nasiona rzepaku  Oznaczanie zawartości chlorofilu  Metoda
3 PN EN ISO 10519:2001
spektrometryczna
Ziarno zbóż, nasiona roślin strączkowych i rzepaku oraz
4 PN 90/A 74009 przetwory zbożowe  Oznaczanie wilgotności za pomocą
wilgotnościomierzy elektrycznych
Ziarno zbóż, nasiona roślin strączkowych i rzepaku oraz
5 PN A 74009:1990/A1:1998 przetwory zbożowe  Oznaczanie wilgotności za pomocą
wilgotnościomierzy elektrycznych (Zmiana 1)
Rośliny przemysłowe oleiste  Ziarno rzepaku i rzepiku
6 PN 90/R 66145
wysokoerukowego
Rośliny przemysłowe oleiste  Ziarno rzepaku i rzepiku
7 PN 90/R 66151
podwójnie ulepszonego
Rośliny przemysłowe oleiste  Oznaczanie zanieczyszczeń i
8 PN 91/R 66160
szkodników w ziarnie rzepaku i rzepiku
y
ródło: Opracowanie IERiGŻ na podstawie katalogu norm PKN.
______________________________________________________________________________ 6
Fundacja Fundusz Współpracy " Biuro Programów Wiejskich
Warszawa " Styczeń 2005
Seria: Polska wieś w Europie " Przemysł tłuszczowy  rośliny oleiste
Ewa Rosiak " Instytut Ekonomiki Rolnictwa i Gospodarki Żywnościowej
_________________________________________________________________________________________
Polskie Normy dotyczące olejów i tłuszczów roślinnych oraz zwierzęcych
Lp. Nr Tytuł
Oleje i tłuszcze roślinne oraz zwierzęce  Oznaczanie
1 PN EN ISO 662:2001
zawartości wody i substancji lotnych
Oleje i tłuszcze roślinne oraz zwierzęce  Oznaczanie
2 PN EN ISO 663:2004
zawartości zanieczyszczeń nierozpuszczalnych
Oleje i tłuszcze roślinne oraz zwierzęce  Oznaczanie
3 PN EN ISO 663:2000
zawartości zanieczyszczeń nierozpuszczalnych
Oleje i tłuszcze roślinne oraz zwierzęce  Oznaczanie
4 PN EN ISO 3596:2002 substancji niezmydlających się  Metoda ekstrakcji eterem
etylowym
Oleje i tłuszcze roślinne oraz zwierzęce  Oznaczanie
5 PN EN ISO 3656:2002 absorbancji w nadfiolecie wyrażonej jako ekstynkcja właściwa
w świetle UV
Oleje i tłuszcze roślinne oraz zwierzęce  Analiza estrów
6 PN EN ISO 5508:1996 metylowych kwasów tłuszczowych metodą chromatografii
gazowej
Oleje i tłuszcze roślinne oraz zwierzęce  Przygotowanie
7 PN EN ISO 5509:2001
estrów metylowych kwasów tłuszczowych
8 PN EN ISO 5555:2002 Oleje i tłuszcze roślinne oraz zwierzęce  Pobieranie próbek
Oleje i tłuszcze roślinne oraz zwierzęce  Oznaczanie
9 PN EN ISO 6320:2001
współczynnika załamania światła
Oleje i tłuszcze roślinne oraz zwierzęce  Oznaczanie punktu
10 PN EN ISO 6321:2004
topnienia w kapilarze otwartej (punkt płynięcia)
Oleje i tłuszcze roślinne oraz zwierzęce  Oznaczanie składu
11 PN EN ISO 6800:2002
kwasów tłuszczowych w pozycji 2 cząsteczek triacylogliceroli
Oleje i tłuszcze roślinne oraz zwierzęce  Oznaczanie liczby
12 PN EN ISO 6885:2001
anizydynowej
Oleje i tłuszcze roślinne oraz zwierzęce  Oznaczanie
13 PN EN ISO 8292:1999 zawartości fazy stałej  Metoda pulsacyjnego magnetycznego
rezonansu jądrowego
Oleje i tłuszcze roślinne oraz zwierzęce  Oznaczanie
14 PN EN ISO 8294:2000 zawartości miedzi, żelaza i niklu  Metoda absorpcji
atomowej z użyciem pieca grafitowego
Oleje i tłuszcze roślinne oraz zwierzęce  Oznaczanie
15 PN EN ISO 8420:1999
zawartości związków polarnych
Oleje i tłuszcze roślinne oraz zwierzęce  Oznaczanie
16 PN EN ISO 9832:2004 (U)
resztkowej zawartości heksanu technicznego
Oleje i tłuszcze roślinne oraz zwierzęce  Oznaczanie
17 PN EN ISO 10539:2002
alkaliczności
Oleje i tłuszcze roślinne oraz zwierzęce  Oznaczanie
18 PN EN ISO 12193:2000
zawartości ołowiu  Metoda absorpcji atomowej z użyciem
______________________________________________________________________________ 7
Fundacja Fundusz Współpracy " Biuro Programów Wiejskich
Warszawa " Styczeń 2005
Seria: Polska wieś w Europie " Przemysł tłuszczowy  rośliny oleiste
Ewa Rosiak " Instytut Ekonomiki Rolnictwa i Gospodarki Żywnościowej
_________________________________________________________________________________________
pieca grafitowego
Oleje i tłuszcze roślinne oraz zwierzęce  Oznaczanie
19 PN EN ISO 12228:2002 poszczególnych steroli i ich całkowitej zawartości  Metoda
chromatografii gazowej
Oleje i tłuszcze roślinne oraz zwierzęce  Oznaczanie osadu w
20 PN EN ISO 15301:2002
surowych olejach i tłuszczach  Metoda wirówkowa
Oleje i tłuszcze roślinne oraz zwierzęce  Oznaczanie
21 PN EN ISO 15304:2003 zawartości izomerów trans kwasów tłuszczowych w olejach i
tłuszczach roślinnych  Metoda chromatografii gazowej
Oleje i tłuszcze roślinne oraz zwierzęce  Oznaczanie
zawartości kadmu metodą bezpośrednią z zastosowaniem
22 PN EN ISO 15774:2002
techniki atomowej spektrometrii absorpcyjnej w piecu
grafitowym
Oleje i tłuszcze roślinne oraz zwierzęce  Oznaczanie
stigmastadienów w olejach roślinnych  Część 1: Metoda
23 PN EN ISO 15788 1:2002
chromatografii gazowej z użyciem kolumny kapilarnej
(Metoda odwoławcza)
Oleje i tłuszcze roślinne oraz zwierzęce  Oznaczanie
24 PN EN ISO 16931:2003 zawartości spolimeryzowanych triacylogliceroli za pomocą
wysokosprawnej chromatografii żelowo sączkowej (HPSEC)
Oleje i tłuszcze roślinne oraz zwierzęce  Oznaczanie
25 PN EN ISO 18609:2002
substancji niezmydlających się  Metoda ekstrakcji heksanem
Oleje i tłuszcze roślinne oraz zwierzęce  Oznaczanie liczby
26 PN ISO 660:1998
kwasowej i kwasowości
Oleje i tłuszcze roślinne oraz zwierzęce  Oznaczanie liczby
27 PN ISO 660:1998/Ap1:1999
kwasowej i kwasowości
Oleje i tłuszcze roślinne oraz zwierzęce  Oznaczanie liczby
28 PN ISO 660:1998/Az1:2000
kwasowej i kwasowości (Zmiana Az1)
Oleje i tłuszcze roślinne oraz zwierzęce  Przygotowanie
29 PN ISO 661:1995
próbki do badań
Oleje i tłuszcze roślinne oraz zwierzęce  Przygotowanie
30 PN ISO 661:1995/Ap1:1999
próbki do badań
Oleje i tłuszcze roślinne oraz zwierzęce  Oznaczanie liczby
31 PN ISO 3657:2004 (U)
zmydlenia
Oleje i tłuszcze roślinne oraz zwierzęce  Oznaczanie liczby
32 PN ISO 3960:1996
nadtlenkowej
Oleje i tłuszcze roślinne oraz zwierzęce  Oznaczanie liczby
33 PN ISO 3961:1998
jodowej
Oleje i tłuszcze roślinne oraz zwierzęce  Oznaczanie liczby
34 PN ISO 3961:1998/Ap1:1999
jodowej
Oleje i tłuszcze roślinne oraz zwierzęce  Oznaczanie liczby
35 PN ISO 3961:1998/Az1:2000
jodowej (Zmiana Az1)
Oleje i tłuszcze roślinne oraz zwierzęce. Lecytyna rzepakowa i
36 PN A 86904:1998
sojowa.
______________________________________________________________________________ 8
Fundacja Fundusz Współpracy " Biuro Programów Wiejskich
Warszawa " Styczeń 2005
Seria: Polska wieś w Europie " Przemysł tłuszczowy  rośliny oleiste
Ewa Rosiak " Instytut Ekonomiki Rolnictwa i Gospodarki Żywnościowej
_________________________________________________________________________________________
Oleje i tłuszcze roślinne oraz zwierzęce  Wyznaczanie
37 PN ISO 6883:2001 umownego stosunku masy do objętości ("ciężaru litra w
powietrzu")
Oleje i tłuszcze roślinne oraz zwierzęce  Oznaczanie
38 PN ISO 6886:1997
stabilności oksydatywnej (Test przyspieszonego utleniania)
Oleje i tłuszcze roślinne oraz zwierzęce  Oznaczanie barwy
39 PN ISO 15305:2001
w skali Lovibonda
40 PN A 86901:1997 Oleje i tłuszcze roślinne oraz zwierzęce  Tłuszcze kuchenne
Oleje i tłuszcze roślinne oraz zwierzęce  Tłuszcze kuchenne
41 PN A 86901:1997/Az1:2001
(Zmiana Az1)
Oleje i tłuszcze roślinne oraz zwierzęce  Tłuszcze
42 PN A 86902:1997
cukiernicze i piekarskie
Oleje i tłuszcze roślinne oraz zwierzęce  Tłuszcze
43 PN A 86902:1997/Az1:2001
cukiernicze i piekarskie (Zmiana Az1)
Oleje i tłuszcze roślinne oraz zwierzęce  Tłuszcze
44 PN A 86903:1997
przeestryfikowane
Oleje i tłuszcze roślinne oraz zwierzęce  Tłuszcze
45 PN A 86903:1997/Az1:2001
przeestryfikowane (Zmiana Az1)
Oleje i tłuszcze roślinne oraz zwierzęce  Lecytyna rzepakowa
46 PN A 86904:1998
i sojowa
47 PN 87/A 86906 Tłuszcze roślinne jadalne  Surowe oleje roślinne
Tłuszcze roślinne jadalne  Surowe oleje roślinne (Zmiana
48 PN A 86906/A1:1995
A1)
Oleje i tłuszcze roślinne oraz zwierzęce  Rafinowane oleje
49 PN A 86908:2000
roślinne
Oleje i tłuszcze roślinne oraz zwierzęce  Rafinowane tłuszcze
50 PN A 86909:1996
uwodornione
Oleje i tłuszcze roślinne oraz zwierzęce  Rafinowane tłuszcze
51 PN A 86909:1996/Az1:2001
uwodornione (Zmiana Az1)
Tłuszcze roślinne jadalne  Metody badań  Oznaczanie
52 PN 60/A 86922
zawartości popiołu
Tłuszcze roślinne jadalne  Metody badań  Wykrywanie
53 PN 60/A 86924
obecności aldehydu epihydrynowego
Tłuszcze roślinne jadalne  Metody badań  Oznaczanie
54 PN 61/A 86927
temperatury krzepnięcia
Tłuszcze roślinne jadalne  Metody badań  Wykrywanie
55 PN 62/A 86928
zafałszowań
Tłuszcze roślinne jadalne  Metody badań  Oznaczanie
56 PN 88/A 86930
zawartości fosforu
Tłuszcze roślinne jadalne  Pakowanie, przechowywanie i
57 PN 92/A 86932
transport
______________________________________________________________________________ 9
Fundacja Fundusz Współpracy " Biuro Programów Wiejskich
Warszawa " Styczeń 2005
Seria: Polska wieś w Europie " Przemysł tłuszczowy  rośliny oleiste
Ewa Rosiak " Instytut Ekonomiki Rolnictwa i Gospodarki Żywnościowej
_________________________________________________________________________________________
Tłuszcze roślinne jadalne  Metody badań  Określanie
58 PN A 86933:1995
zawartości substancji tłuszczowej w margarynie
Oleje i tłuszcze roślinne oraz zwierzęce 
59 PN A 86934:1995
Spektrofotometryczne oznaczanie barwy ogólnej
Oleje i tłuszcze roślinne oraz zwierzęce  Ocena sensoryczna
60 PN A 86935:1996 smakowitości metodą punktową rafinowanych olejów i
tłuszczów
Oleje i tłuszcze roślinne oraz zwierzęce  Metody badań cech
61 PN A 86937:1997 fizykochemicznych ziemi bielącej do rafinacji olejów
jadalnych
Oleje i tłuszcze roślinne oraz zwierzęce  Oznaczanie
62 PN A 86939 1:1998 zawartości metali ciężkich metodą atomowej spektrometrii
emisyjnej  Przygotowywanie próbek do badań
Oleje i tłuszcze roślinne oraz zwierzęce  Oznaczanie
63 PN A 86939 2:1998 zawartości metali ciężkich metodą atomowej spektrometrii
emisyjnej  Oznaczanie zawartości żelaza
Oleje i tłuszcze roślinne oraz zwierzęce  Oznaczanie
64 PN A 86939 3:1998 zawartości metali ciężkich metodą atomowej spektrometrii
emisyjnej  Oznaczanie zawartości miedzi
Oleje i tłuszcze roślinne oraz zwierzęce  Oznaczanie
65 PN A 86939 4:1998 zawartości metali ciężkich metodą atomowej spektrometrii
emisyjnej  Oznaczanie zawartości arsenu
Oleje i tłuszcze roślinne oraz zwierzęce  Oznaczanie
66 PN A 86939 5:1998 zawartości metali ciężkich metodą atomowej spektrometrii
emisyjnej  Oznaczanie zawartości ołowiu
Oleje i tłuszcze roślinne oraz zwierzęce  Oznaczanie
67 PN A 86939 6:1998 zawartości metali ciężkich metodą atomowej spektrometrii
emisyjnej  Oznaczanie zawartości niklu
Oleje i tłuszcze roślinne oraz zwierzęce  Oznaczanie
68 PN A 86939 7:1999 zawartości metali ciężkich metodą atomowej spektrometrii
emisyjnej  Oznaczanie zawartości kadmu
69 PN A 86940:2001 Oleje i tłuszcze roślinne oraz zwierzęce  Terminologia
y
ródło: Opracowanie IERiGŻ na podstawie katalogu norm PKN.
______________________________________________________________________________ 10
Fundacja Fundusz Współpracy " Biuro Programów Wiejskich
Warszawa " Styczeń 2005
Seria: Polska wieś w Europie " Przemysł tłuszczowy  rośliny oleiste
Ewa Rosiak " Instytut Ekonomiki Rolnictwa i Gospodarki Żywnościowej
_________________________________________________________________________________________
Polskie Normy dotyczące margaryn
Lp. Nr Tytuł
Oleje i tłuszcze roślinne oraz zwierzęce. Pobieranie i
1 PN  A 86929:1996 przygotowanie próbek margaryn do badań chemicznych i
fizykochemicznych.
Oleje i tłuszcze roślinne oraz zwierzęce  Pobieranie i
2 PN A 86929:1996 przygotowanie próbek margaryn do badań chemicznych i
fizykochemicznych
Tłuszcze roślinne jadalne  Metody badań  Określanie
3 PN A 86933:1995
zawartości substancji tłuszczowej w margarynie
Oleje i tłuszcze roślinne oraz zwierzęce  Ocena sensoryczna
4 PN A 86936:1997
margaryn metodą punktową
5 PN A 86938:1997 Margaryna  Badania mikrobiologiczne
y
ródło: Opracowanie IERiGŻ na podstawie katalogu norm PKN.
Polskie Normy dotyczące śrut oleistych
Lp. Nr Tytuł
Śruta nasion oleistych  Oznaczanie zawartości oleju 
1 PN EN ISO 734 1:2000
Ekstrakcja heksanem (lub eterem naftowym)
Śruta nasion oleistych  Oznaczanie zawartości oleju 
2 PN EN ISO 734 2:2000
Szybka metoda ekstrakcji
Śruta nasion oleistych  Oznaczanie całkowitego pozostałego
3 PN EN ISO 8892:1999
heksanu
Śruta nasion oleistych  Oznaczanie wolnego pozostałego
4 PN EN ISO 9289:1999
heksanu
Śruta nasion oleistych  Oznaczanie popiołu
5 PN ISO 735:2001
nierozpuszczalnego w kwasie chlorowodorowym
6 PN ISO 749:2001 Śruta nasion oleistych  Oznaczanie popiołu całkowitego
Śruta nasion oleistych  Oznaczanie wilgotności i zawartości
7 PN ISO 771:2000
substancji lotnych
8 PN ISO 5500:1999 Śruta nasion oleistych  Pobieranie próbek
9 PN ISO 5502:2000 Śruta nasion oleistych  Przygotowanie próbek do badań
Nasiona oleiste  śruta  Oznaczanie ogólnej zawartości
10 PN ISO 5504:1999
izotiocjanianów i winylotiooksazolidonu
Śruta nasion oleistych  Oznaczanie zawartości
11 PN ISO 10633 1:2000 glukozynolanów  Metoda z zastosowaniem
wysokociśnieniowej chromatografii cieczowej
y
ródło: Opracowanie IERiGŻ na podstawie katalogu norm PKN.
______________________________________________________________________________ 11
Fundacja Fundusz Współpracy " Biuro Programów Wiejskich
Warszawa " Styczeń 2005
Seria: Polska wieś w Europie " Przemysł tłuszczowy  rośliny oleiste
Ewa Rosiak " Instytut Ekonomiki Rolnictwa i Gospodarki Żywnościowej
_________________________________________________________________________________________
4. Bezpośrednie skutki i spodziewane efekty rynkowe
Integracja z UE nie stwarza większych zagrożeń dla przemysłu olejarskiego.
Większość zakładów spełnia standardy UE (ma wdrożony lub wdraża system HACCP), a
produkowane tłuszcze roślinne (oleje i margaryny) nie ustępują pod względem jakości
produktom unijnym (w pełni odpowiadają normom europejskim). W minionej dekadzie
bowiem branża olejarska została gruntownie zmodernizowana i zrestrukturyzowana. Było to
możliwe w wyniku prywatyzacji sektora i napływu kapitału zagranicznego. W latach
dziewięćdziesiątych nakłady inwestycyjne w tym sektorze przekroczyły 300 mln USD.
Najwyższy poziom inwestycji w sektorze wystąpił w latach 1995 1996. Pod koniec lat
dziewięćdziesiątych nastąpiło radykalne ich ograniczenie. Stopa inwestycji w 2000 r. spadła
do 0,50 wobec 3,59 i 8,56 w latach 1995 1996 i była znacząco niższa niż w całym przemyśle
spożywczym.
Obecnie największe firmy posiadają zagranicznych inwestorów strategicznych.
Przedsiębiorstwa takie kontrolują ponad 75% krajowego rynku olejów i margaryn. Potencjał
przetwórczy branży osiągnął standard zbliżony do światowej techniki i technologii.
Większość zakładów została wyposażona w nowoczesne linie technologiczne pozwalające na
produkcję najwyższej jakości margaryn i olejów rafinowanych. Najwięksi producenci
posiadają również nowoczesne urządzenia do przerobu nasion.
Przemysł olejarski, który w pierwszej połowie lat 90. był jedną z najszybciej
rozwijających się branż przemysłu spożywczego, w ostatnich latach traci jednakże dynamikę
rozwoju, gdyż wyczerpują się dotychczasowe czynniki wzrostu produkcji tłuszczów
roślinnych. Spożycie tłuszczów roślinnych zbliża się do stanu nasycenia. Dlatego też
integracja z UE, w wyniku której nastąpiła znacząca poprawa warunków dostępu do unijnego
rynku dla polskich tłuszczów roślinnych (szczególnie margaryn) stanowi jedną z szans
dalszego rozwoju branży. Eksport tłuszczów roślinnych może zwiększyć się nie tylko na
obszar dawnej  Piętnastki , ale także do  nowych krajów członkowskich, przede wszystkim
do krajów bałtyckich, co ma już miejsce obecnie.
______________________________________________________________________________ 12
Fundacja Fundusz Współpracy " Biuro Programów Wiejskich
Warszawa " Styczeń 2005
Seria: Polska wieś w Europie " Przemysł tłuszczowy  rośliny oleiste
Ewa Rosiak " Instytut Ekonomiki Rolnictwa i Gospodarki Żywnościowej
_________________________________________________________________________________________
Kolejną szansą dalszego rozwój branży olejarskiej jest przewidywany wzrost
chłonności rynku krajowego na olej rzepakowy w następstwie rozwoju produkcji biopaliw.
Zgodnie z Dyrektywą 2003/30/WE udział estrów w oleju napędowym powinien wzrosnąć z
2% w 2005 r. do 5,75% w 2010 r., co przy dotychczasowym zużyciu oleju napędowego na
poziomie około 6 mln ton, odpowiada dodatkowemu zapotrzebowaniu na 130 380 tys. ton
oleju rzepakowego.
Akcesja Polski do Unii niesie też ze sobą zagrożenia dla krajowego przemysłu
tłuszczowego. Ceny zbytu olejów surowych i rafinowanych w Polsce są wyższe niż w Unii,
bowiem sektor chroniony wysokimi cłami (podstawowa stawka celna na olej rzepakowy
wynosiła do 1 maja 2004 r. 86%) realizuje wysokie marże przetwórcze. Jak podaje prof.
Roman Urban marża w przerobie rzepaku w 2001 r. wyniosła w Polsce 67 euro/t i była ponad
dwukrotnie wyższa niż w Niemczech (29 euro/t). Dlatego też zakłady tłuszczowe muszą
ograniczać koszty, m. in. przez wzrost wydajności pracy, która w polskim przemyśle
tłuszczowym jest trzykrotnie niższa niż w niemieckim. W przeciwnym wypadku, nie
sprostają konkurencji, a zniesione bariery celne, spowodują wejście europejskich
konkurentów wraz z ich tańszymi produktami.
5. Podstawy prawne
1. Ustawa z dnia 11 maja 2001 r. o warunkach zdrowotnych żywności i żywienia (Dz. U. Nr
63/2002, poz. 634).
2. Ustawa z dnia 6 września 2001 r. o materiałach i wyrobach przeznaczonych do kontaktu z
żywnością (Dz. U. Nr 128/2001, poz. 1408).
3. Ustawa z dnia 22 grudnia 2001 r. o jakości handlowej artykułów rolno spożywczych
(Dz. U. Nr 5/2001, poz. 44).
4. Ustawa z dnia 12 września 2002 r. o normalizacji (Dz. U. Nr 169, poz.1386).
______________________________________________________________________________ 13
Fundacja Fundusz Współpracy " Biuro Programów Wiejskich
Warszawa " Styczeń 2005
Seria: Polska wieś w Europie " Przemysł tłuszczowy  rośliny oleiste
Ewa Rosiak " Instytut Ekonomiki Rolnictwa i Gospodarki Żywnościowej
_________________________________________________________________________________________
5. Rozporządzenia Ministra Zdrowia z dnia 19 grudnia 2002 r. w sprawie wymagań
higieniczno sanitarnych zakładów i wymagań dotyczących higieny w procesie produkcji
o w obrocie artykułami oraz materiałami i wyrobami przeznaczonymi do kontaktu z tymi
artykułami (Dz. U. Nr 234/2002, poz. 1979).
6. Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 23 grudnia 2002 r. w sprawie sposobu nadawania
i wykorzystania znaku zgodności z Polską Normą (Dz. U. Nr 241/2002, poz. 2077).
7. Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dn. 6 stycznia 2003 r. w sprawie szczegółowego
zakresu i metod wewnętrznej kontroli jakości zdrowotnej żywności i przestrzegania zasad
higieny w procesie produkcji w zakładach produkujących lub wprowadzających żywność
do obrotu (Dz. U. Nr 6/2003, poz. 77).
8. Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 28 lutego 2000 r. w sprawie warunków oraz
zasad przestrzegania higieny przy produkcji i obrocie środkami spożywczymi i
substancjami dozwolonymi (Dz. U. Nr 30/2000, poz. 377).
9. Rozporządzenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 16 grudnia 2002 r. w sprawie
znakowania środków spożywczych i dozwolonych substancji dodatkowych (Dz. U. Nr
220/2002, poz. 1856).
10. Komisja Codex Alimentarius FAO/WHO. Przewodnik stosowania systemu HACCP
(Analiza Zagrożeń i Krytyczny Punkt Kontroli).
11. Dyrektywa Rady 89/397/EWG z dnia 14 czerwca 1989 r. w sprawie urzędowej kontroli
żywności.
12. Dyrektywa Rady 93/99/EWG z dnia 29 paz
dziernika 1993 r. w sprawie dodatkowych
środków związanych z kontrolą żywności.
13. Dyrektywa Rady 93/43/EWG z dnia 14 czerwca 1989 r. w sprawie higieny środków
spożywczych.
14. Dyrektywa Rady 80/778/EWG z dnia 15 lipca 1980 r. w sprawie jakości wody pitnej.
______________________________________________________________________________ 14
Fundacja Fundusz Współpracy " Biuro Programów Wiejskich
Warszawa " Styczeń 2005
Seria: Polska wieś w Europie " Przemysł tłuszczowy  rośliny oleiste
Ewa Rosiak " Instytut Ekonomiki Rolnictwa i Gospodarki Żywnościowej
_________________________________________________________________________________________
6. Bibliografia
1. Prawo żywnościowe Unii Europejskiej  pod redakcją E. Niteckiej i M. Obiedzińskiego,
Fundacja programów Pomocy dla Rolnictwa, 2000.
2. Wymagania jakościowe Unii Europejskiej dotyczące zawartości kwasu erukowego w
olejach roślinnych, tłuszczach i produktach spożywczych  W. Obiedziński, Fundacja
Programów Pomocy dla Rolnictwa, 2000.
3. HACCP i ISO 9000 jako narzędzia w dostosowaniu sektora rolno spożywczego do reguł
rynku europejskiego  R. Zalewski, AE Kraków, 1998
4. Oleje roślinne  monografia wydawana corocznie przez Instytut Hodowli i Aklimatyzacji
Roślin.
5. Rynek rzepaku  stan i perspektywy  analiza wydawana dwa razy w roku przez Instytut
Ekonomiki Rolnictwa i Gospodarki Żywnościowej.
6. Tłuszcze jadalne  czasopismo wydawane przez Instytut Przemysłu Mięsnego i
Tłuszczowego.
7. Rynek zbóż, roślin oleistych i wysokobiałkowych  notowania cen i wiadomości
wydawane cotygodniowo przez Fundację Programów Pomocy dla Rolnictwa  Zespół
Monitoringu Zagranicznych Rynków Rolnych.
8. Przemysł spożywczy  czasopismo  miesięcznik.
7. Ważniejsze instytucje i organizacje
1. Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi
Departament Produkcji Roślinnej,
00 950 Warszawa, ul. Wspólna 30
tel. (022) 623 25 54
Departament Pomocy Przedakcesyjnej i Funduszy Strukturalnych
tel. (22) 623 25 55, 623 25 52, 623 12 53, e mail: [e-mail]
______________________________________________________________________________ 15
Fundacja Fundusz Współpracy " Biuro Programów Wiejskich
Warszawa " Styczeń 2005
Seria: Polska wieś w Europie " Przemysł tłuszczowy  rośliny oleiste
Ewa Rosiak " Instytut Ekonomiki Rolnictwa i Gospodarki Żywnościowej
_________________________________________________________________________________________
2. Agencja Rynku Rolnego
Biuro Produktów Roślinnych
00 400 Warszawa, ul. Nowy Świat 6/12
tel. (022) 661 78 13, 628 79 53, 628 79 24, e mail: [e-mail]
3. Agencja Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa
00 175 Warszawa, ul. Jana Pawła II 80
Departament Wsparcia Rolnictwa i Przetwórstwa (Wydział Wsparcia Grup Producentów)
tel. (022) 860 29 55, 860 28 20
Departament Wspólnej Polityki Rolnej
tel. (022) 435 12 40
Departament Ewidencji Gruntów i Gospodarstw Rolnych
tel. (022) 435 12 81,e mail: [e-mail]
4. Fundacja Programów Pomocy dla Rolnictwa
00 950 Warszawa, ul. Wspólna 30
Centrum Informacji i Dokumentacji Integracji Europejskiej
tel. (022) 623 15 70, 629 15 08, 623 26 07, e mail: [e-mail]
Sekcja Analiz Ekonomicznych Polityki Rolnej
tel. (022) 623 10 01, 623 26 07, e mail: [e-mail]
5. Inspekcja Jakości Handlowej Artykułów Rolno Spożywczych
00 930 Warszawa, ul. Wspólna 30
tel. (022) 621 64 21, 629 59 78
6. Instytut Ekonomiki Rolnictwa i Gospodarki Żywnościowej
Zakład Badań Rynkowych
00 002 Warszawa, ul. Świętokrzyska 20
tel. (0 22) 826 50 31 w. 595, e mail: [e-mail]
7. Krajowe Zrzeszenie Producentów Rzepaku,
ul. Wspólna 30 p.7, 00 930 Warszawa
e mail: [e-mail]
http://www.kzpr.com.pl
______________________________________________________________________________ 16
Fundacja Fundusz Współpracy " Biuro Programów Wiejskich
Warszawa " Styczeń 2005
Seria: Polska wieś w Europie " Przemysł tłuszczowy  rośliny oleiste
Ewa Rosiak " Instytut Ekonomiki Rolnictwa i Gospodarki Żywnościowej
_________________________________________________________________________________________
8. Przydatne strony internetowe
Polska
Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi  www.minrol.gov.pl
Agencja Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa  www.arimr.gov.pl
Agencja Rynku Rolnego  www.arr.gov.pl
Inspekcja Ochrony Roślin i Nasiennictwa  www.iorin.gov.pl
Inspekcja Jakości Handlowej Artykułów Rolno Spożywczych  www.ijhar s.gov.pl
Instytut Ekonomiki Rolnictwa i Gospodarki Żywnościowej  www.ierigz.waw.pl
Krajowe Zrzeszenie Producentów Rzepaku  www.kzpr.com.pl
Ministerstwo Finansów  www.mf.gov.pl
Forum Handlu Zagranicznego  www.kig.pl/part_05.html
Polski Komitet Normalizacyjny  www.pkn.pl
Główny Urząd Statystyczny  www.stat.gov.pl
Fundacja Programów Pomocy dla Rolnictwa  www.fapa.com.pl
Fundacja Fundusz Współpracy, Program Agro Info  www.agro info.org.pl
Unia Europejska
Główny serwer UE  www.europa.eu.int
Wyszukiwarka aktów prawnych Komisji Europejskiej  www.europa.eu.int/eur
lex/en/index.html
Biuro Informacji Rynkowej  www.zmp.de
______________________________________________________________________________ 17
Fundacja Fundusz Współpracy " Biuro Programów Wiejskich
Warszawa " Styczeń 2005