Prace poglÄ…dowe
The effect of feeding on the dairy cows Wpływ żywienia na płodność krów
fertility
mlecznych*
Kowalski Z.M., Department of Animal Nutrition,
University of Agriculture in Krakow
Zygmunt M. Kowalski
The aim of this review was to present the relation-
ships between feeding system and the reproductive z Katedry Żywienia Zwierząt i Paszoznawstwa Uniwersytetu Rolniczego w Krakowie
performance of high yielding dairy cows. The con-
sequences and costs of poor fertility were also dis- cennymi informacjami o błędach w żywie- Większa wydajność mleczna u krów
cussed. Failures in reproduction are considered to be niu. Na przykład spóz
niona pierwsza ruja rasy hf powoduje, że częstsze są przypad-
related to the poor nutritional status. Cows with poor po porodzie, po 60 dniu, zamiast w 40 ki ujemnego bilansu energii oraz zwiÄ…za-
body condition tend to have impaired reproductive 45 dniu, świadczy o nadmiernie ujemnym nych z nim chorób metabolicznych (ketozy,
performance including increased time from parturi- bilansie energii w okresie okołoporodo- stłuszczenia wątroby), negatywnie wpływa-
tion to the onset of ovarian activity, lower concep- wym. Z kolei zbyt długie okresy między- jące na płodność. Szczególną uwagę zwra-
tion rate and increased days open. Inadequate nu- rujowe w stadzie, tj. powyżej 30 dni, mogą ca się na problemy z wykrywaniem rui,
trition of lactating, highly productive dairy cows can wskazywać na problem wczesnej zamie- związane z niedoborami energetycznymi.
lead to impaired fertility. These animals have also ralności zarodków. Złe wskaz
niki rozro- To prawdopodobnie nie wysoka wydaj-
greater susceptibility to metabolic disorders. The ef- du uzyskiwane u pierwiastek mogą świad- ność sama w sobie jest przyczyną proble-
fect of energy and protein intake on fertility was dis- czyć o niewłaściwym odchowie jałówek. mów z rozrodem krów mlecznych, cho-
cussed in details. Special attention was put on neg- ciaż statystyki wskazują na ścisłą ujemną
ative energy balance in early lactation as well as on Czy wysoka wydajność mleczna musi zależność pomiędzy wydajnością mlecz-
the use of supplemental fat in dairy cows diet. Also pogarszać płodność krów? ną a wskaz
nikiem zapładnialności (2). Po
the excessive protein intake was discussed consid- prostu nie potrafimy żywić krów o wyso-
ering both protein level in the diet and protein de- Kłopoty z rozrodem krów mlecznych poja- kim potencjale produkcyjnym i zaburzenia
gradability in the rumen. Finally, important practical wiają się w naszych stadach coraz częściej, rozrodu są reakcją na niedobory składni-
recommendations for energy and protein balance in co można wiązać ze zwiększającą się wy- ków pokarmowych. Organizm krowy mo-
dairy cows diet were given. dajnością mleczną, a także z powiększa- bilizuje się w okresie okołoporodowym do
niem się stad. Im większe jest stado, tym wykarmienia potomstwa (sekrecja mleka),
Keywords: reproductive performance, nutritional mniejsza jest indywidualna kontrola kro- a w sytuacji niedoboru składników pokar-
status, dairy cows. wy, w tym kontrola pobrania paszy czy za- mowych ukierunkowuje siÄ™ na wytwarza-
uważanie objawów rui. nie mleka, a nie na rozmnażanie się.
Pogorszenie wskaz
ników rozrodu u wy- Ciekawe doniesienia na ten temat za-
aburzenia w rozrodzie to drugi po ma- soko wydajnych krów nie jest wynikiem prezentowano na konferencji naukowej
Zstitis najważniejszy problem zdrowot- niekorzystnego działania genów, bo prze- (XIV International Conference on Produc-
ny w chowie krów mlecznych, co powodu- cież jałówki krów rasy holsztyńsko-fryzyj- tion Diseases in Farm Animals), jaka od-
je, że dobra płodność jest bardzo istotnym skiej (hf) zacielają się równie dobrze jak była się w 20 24 czerwca 2010 r. w Ghent
składnikiem opłacalności produkcji mle- jałówki rasy nizinnej czarno-białej (ncb). (Gandawa), w Belgii. Van Saun i Leitgeb
ka. Hodowca ponosi koszty niezacielania Pogorszenie płodności związane jest praw- (3) analizowali zależności pomiędzy pro-
się krów i opieki weterynaryjnej. Dodatko- dopodobnie z wysokim zapotrzebowa- dukcją mleka a rozrodem krów w stadach
wymi kosztami zaburzeń rozrodu są także niem na składniki pokarmowe u takich niemieckich i wykazali, że można uzy-
spowolnienie postępu hodowlanego oraz krów, które trudno jest pokryć w warun- skać dobre wskaz
niki rozrodu przy wyso-
otłuszczanie się krów. Zaburzenia płodno- kach żywienia fermowego. Badania poka- kiej wydajności mlecznej, chociaż wyma-
ści powodują wydłużenie okresu między- zują na przykład, że w wysoko wydajnych gane są bardziej intensywne metody za-
wycieleniowego, wskutek czego wiele krów stadach krów mlecznych 70 80% zwie- rządzania rozrodem. Także Bruckstein (4)
w stadzie charakteryzuje się przedłużony- rząt ma w okresie okołoporodowym pro- z Izraela uważa, że dobrze zarządzane far-
mi laktacjami. W końcowym okresie takich blemy z subkliniczną hipokalcemią, której my mogą osiągać wysoką produkcję mle-
laktacji, a więc w ostatnich 2 3 miesiącach, przyczyny to z jednej strony dramatyczny ka i relatywnie dobre wskaz
niki rozrodu.
krowy przed zasuszeniem produkują 6 8 wzrost zapotrzebowania na wapń związa- Kluczem do sukcesu jest zwłaszcza zarzą-
kg mleka dziennie, co zawsze stanowi za- ny z produkcję siary, a z drugiej błędy w ży- dzanie żywieniem. W badaniach z Izraela
grożenie ich otłuszczeniem. Bardzo nie- wieniu mineralnym popełniane w okresie 47% farm z najwyższą wydajnością mlecz-
wielu hodowców potrafi żywić takie krowy. zasuszenia (nadmiar potasu, niedobór ma- ną było w grupie z najlepszą skutecznością
Zdecydowana większość żywi je dawkami gnezu, nadmiar wapnia i niedobór fosfo- pierwszego zabiegu inseminacji. W tej gru-
o koncentracji składników przewidzianej ru; 1). W ich wyniku krowa nieprzygoto- pie było tylko 23% farm z najniższą wydaj-
dla dużo wyższych wydajności (15 18 kg wana hormonalnie do mobilizacji wapnia nością. Co ciekawe, że w badaniach tych
mleka), co najczęściej prowadzi do otłusz- z kości i zatrzymywania go w nerkach oraz współczynnik korelacji (dla 148 stad) po-
czenia. Zaburzenia rozrodu są często wyni- do zwiększonego wchłaniania z jelit, po- między wydajnością mleczną za 305 dni
kiem błędów żywieniowych, a niezacielanie pada w stan hipokalcemii. Możliwość po- laktacji a skutecznością pierwszego zabiegu
się krów utrudnia ich prawidłowe żywienie. krycia zapotrzebowania na wapń z dawki inseminacji nie był ujemny (jak zwykle się
Wskaz
niki płodności, takie jak dłu- pokarmowej jest w tym okresie nierealna, uważa) i wynosił 0,189 (P<0,03) dla krów
gość okresu od porodu do pierwszej rui bo wiązałaby się z pobieraniem np. ponad w pierwszej laktacji oraz 0,234 (P<0,01), dla
czy okresu międzyrujowego, mogą być 200 g Ca/dzień. krów w drugiej i więcej laktacji (4). Może
* Referat wygłoszony 8 maja 2010 r. w Krakowie podczas konferencji pt.  Problemy rozrodu bydła zorganizowanej z okazji jubileuszu 45-lecia pracy naukowej prof. Ma-
rii Katkiewicz i prof. Zdzisława Boryczki.
Życie Weterynaryjne " 2010 " 85(10)
830
Prace poglÄ…dowe
Tabela 1. Główne przyczyny żywieniowe pogorszenia płodności krów
Wyszczególnienie Nadmiar lub niedobór Wpływ na rozród
Energia niedobór im dłuższy i głębszy jest ujemny bilans energii, tym dłuższy okres od wycielenia do pierwszej owulacji
niedobór utrata kondycji opóz
nia pojawienie siÄ™ rui i zmniejsza wskaz
nik zapładnialności
Białko niedobór podatność na zakażenia, w tym na zakażenia układu rozrodczego
niedobór opóz
niona inwolucja macicy
niedobór ciche ruje
nadmiar pogorszenie płodności (wpływ amoniaku i mocznika)
nadmiar obciążenie energetyczne związane z detoksykacją amoniaku w wątrobie
Wapń niedobór opóz
niona inwolucja macicy, trudne porody, zatrzymanie łożyska (uwaga na selen)
Witamina A niedobór zatrzymanie łożyska, wczesne poronienia
niedobór zaburzenia w funkcjonowaniu ciałka żółtego
²-karoten
Żywienie energetyczne a problemy
z rozrodem krów
Pogorszenie wskaz
nika Wydłużenie okresu Wydłużenie okresu
zapładnialności od wycielenia międzyciążowego
Jak wspomniano wcześniej, najważniej-
do pierwszej rui
szym czynnikiem żywieniowym istotnym
dla rozrodu krów jest pobranie energii
(ryc. 1). Szczególnie ważna jest utrata ape-
tytu w okresie okołoporodowym, wskutek
UJEMNY BILANS ENERGII
czego krowy nie sÄ… zdolne do pobierania
takiej ilości energii, która pokrywałaby za-
potrzebowanie energetyczne na produk-
cjÄ™ siary i mleka (5). W sytuacji ujemne-
Wysoka wydajność Słabe pobieranie Uruchamianie rezerw
go bilansu energii potrzeby pokrywane sÄ…
mleczna paszy energetycznych
częściowo w wyniku mobilizacji rezerw
" słaby apetyt organizmu
energetycznych, co powoduje pogorsze-
" zbyt niska
nie kondycji. Ujemny bilans energetyczny
koncentracja
oddziaływa na płodność także pośrednio,
energii w dawce
poprzez choroby metaboliczne, które do-
datkowo potęgują skutki deficytu energii.
Ryc. 1. Zależność pomiędzy ujemnym bilansem energii a rozrodem krów Nadmiernie ujemny bilans energetyczny
wynika przede wszystkim ze słabego ape-
się więc okazać, że stada wysoko wydaj- pomiędzy żywieniem a rozrodem jest jed- tytu i/lub ze zbyt niskiej koncentracji ener-
ne, przez lepsze zarządzanie, a zwłaszcza nak kompleksowa, a reakcje zwierząt podle- gii w dawce.
przez lepsze standardy żywienia, osiągają gają znacznej zmienności. Czynniki żywie- Mechanizmy zależności pomiędzy prze-
nie tylko wyższe wydajności, ale również niowe mogą decydować o rozrodzie krów mianami energii a płodnością krów nie są
lepsze wskaz
niki rozrodu niż stada gorzej poprzez wpływ na podwzgórze, przysad- jeszcze w pełni poznane. Zwraca się uwagę
zarządzane. Oczywiście będą to niższe kę, wzrost pęcherzyków jajnikowych, funk- na zmniejszenie sekrecji hormonu luteini-
wskaz
niki rozrodu niż u krów nisko wy- cję ciałka żółtego, jakość oocytów, środo- zującego (LH) w wyniku ujemnego bilan-
dajnych, ale porównanie stad z
le i dobrze wisko macicy i przeżywalność zarodków. su energetycznego. LH jest niezbędny do
zarządzanych jest pouczające, nie tylko dla Podstawowymi przyczynami zaburzeń wznowienia aktywności jajników po poro-
hodowców w Izraelu. Warto dodać, że na w rozrodzie są błędy żywieniowe. To nie dzie, wzrostu i dojrzewania pęcherzyków
wydłużenie okresu międzyciążowego do dobre żywienie poprawia, ale złe pogar- jajnikowych, owulacji oraz dla sekrecji pro-
ponad 150 dni największy wpływ w Izra- sza rozród! Takie rozumowanie zachęca gesteronu przez ciałko żółte. Zmniejszenie
elu mają problemy z niewykrywaniem rui do poszukiwania błędów, a nie do znale- ilości LH powoduje zahamowanie wzrostu
(w prawie 90% stad ten efekt był istotny), zienia cudownego środka, który go popra- pęcherzyków i opóz
nienie owulacji. Z kolei
zbyt długi okres zasuszenia, metritis oraz wi. Ze względu na kompleksowy charakter zmniejszenie sekrecji progesteronu osłabia
wycielenia letnie (4). zależności żywienie-rozród, taki środek po zewnętrzne objawy rui oraz pogarsza wa-
prostu nie istnieje! Czynnikiem żywienio- runki w macicy dla implantacji zarodka.
Żywienie najważniejszym czynnikiem wym, mającym podstawowe znaczenie dla Najbardziej typowym zaburzeniem roz-
decydującym o rozrodzie krów z wysokim rozrodu krów, jest stopień pokrycia potrzeb rodu, wynikającym z nadmiernie ujemne-
potencjałem produkcyjnym energetycznych (tab. 1). Drugim w kolej- go bilansu energetycznego jest wydłuże-
ności jest poziom i rodzaj białka w dawce nie okresu od wycielenia do pierwszej rui
Cechy płodności charakteryzują się zwy- pokarmowej. Istotny jest również udział (ryc. 1). Bilans ten wpływa na płodność po-
kle małą odziedziczalnością, stąd istotny składników mineralnych i witamin, cho- przez pogorszenie jakości dojrzewających
wpływ na zmienność mają czynniki środo- ciaż ich rola jest w praktyce często prze- pęcherzyków. Cykl jajnikowy rozpoczyna
wiskowe, zwłaszcza żywienie (5, 6). Dotyczy ceniana. Nawet najlepszy dodatek mine- po 14 15 dniach od dnia z najniższym bi-
to tak niedoboru, jak i nadmiaru, w stosun- ralno-witaminowy nie poprawi płodno- lansem energii (7). Z tego względu ważna
ku do zapotrzebowania na energię, białko, ści krów z
le żywionych energetycznie lub dla hodowcy jest nie tylko bezwzględna
składniki mineralne i witaminy. Zależność pod względem podaży białka. wielkość niedoboru energii w całym okresie
Życie Weterynaryjne " 2010 " 85(10)
831
Prace poglÄ…dowe
poporodowym, ale również wielkość nie- się bakterii żwaczowych, zwłaszcza tych, zarodki krów mlecznych rasy holsztyńsko-
doboru w najgorszym dniu po wycieleniu które odpowiadają za trawienie celulozy. fryzyjskiej produkują zbyt mało interfero-
(zwykle w 1 2 tydzień laktacji). Pozostaje więc możliwość stosowania do- nu t, aby zahamować regresją ciałka żół-
Ze skalą oraz długością trwania ujem- datków tłuszczów chronionych2, bo wte- tego powodowaną przez PGF2ą, co może
nego bilansu energetycznego związane jest dy zawartość tłuszczu w dawce pokarmo- być powodem większej niż w przeszłości
pogorszenie kondycji. Z punktu widzenia wej można podnieść do poziomu około 6% częstotliwości zamierania zarodków. Kró-
płodności ważniejszym wskaz
nikiem od (tłuszcz z dodatku stanowi wtedy około 3% cej utrzymujące się ciałko żółte produkuje
stanu kondycji w momencie inseminacji suchej masy dawki). Większe dawki dodat- mniej progesteronu, co nie tylko zmniej-
jest jej zmiana (utrata) w okresie poporo- ków tłuszczowych, także tłuszczu chronio- sza szansę na podtrzymanie ciąży, ale tak-
dowym. Wykazano wielokrotnie, że nad- nego, są jednak nie tylko zbyt drogie, ale że zmniejsza manifestowanie rui.
mierny spadek kondycji w pierwszych ty- przede wszystkim mogą spowodować za- Kwasy grupy omega-3 mają także wła-
godniach laktacji (powyżej 1 pkt BCS1) burzenia apetytu. ściwości przeciwzapalne oraz wspomaga-
powoduje zaburzenia płodności, w tym Wyniki badań dotyczących wpływu do- ją układ odpornościowy, co także pośred-
głównie wydłużenie okresu od wycielenia datków tłuszczowych na wskaz
niki rozro- nio sprzyja lepszemu rozrodowi. Badania
do pierwszej rui oraz zmniejszenie wskaz
- du są zmienne, chociaż w większości uzy- prowadzone na ludziach oraz zwierzętach
nika zapładnialności (8). W warunkach skano efekty pozytywne. W przeglądzie li- wskazują, że spożywanie tłuszczów boga-
utraty kondycji dojrzewające pęcherzyki teratury z tego zakresu Staples i wsp. (10) tych w wielonienasycone kwasy tłuszczo-
jajnikowe są nieprawidłowo wykształco- wyliczyli, że w 11 z 20 analizowanych do- we z grupy omega-3 wzmaga produkcję
ne, co utrudnia owulację oraz zmniejsza świadczeń wykazano pozytywny wpływ do- cytokin, składników istotnych w regula-
póz
niejszą sekrecję progesteronu. datku tłuszczu na rozród krów. W znacznej cji czynności układu immunologicznego.
W celu unikania nadmiernie ujemne- części z nich poprawie wskaz
ników rozro- Warto przy tym wiedzieć, że kwasy z ro-
go bilansu energetycznego, a przez to za- du towarzyszył wzrost wydajności mlecz- dziny omega-6, w tym głównie kwas lino-
burzeń w rozrodzie, należy: nej, co potwierdzałoby pozytywny wpływ lowy (C18:2 n-6), są z kolei prekursora-
1) maksymalizować pobranie paszy po dodatku tłuszczu na ograniczenie niedo- mi syntezy prostaglandyn, w tym PGF2ą.
wycieleniu, głównie poprzez właściwe borów energetycznych. Dodatek tłuszczu Skarmianie na przykład mydeł wapnio-
przygotowanie kondycji krowy oraz zmniejszył ujemny bilans energetyczny, wych kwasów tłuszczowych oleju pal-
odpowiednie żywienie krowy w okre- przez co poprawiły się wskaz
niki rozrodu mowego, zawierającego około 10% tego
sie przejściowym (3 ostatnie tygodnie krów. Pozytywny wpływ dodatku tłusz- kwasu, sprzyja więc sekrecji tej prosta-
ciąży); czu na aktywność jajników u krów może glandyny.
2) zwiększyć koncentrację energii w daw- po części wynikać również ze zwiększenia Wielonienasycone kwasy tłuszczowe
ce pokarmowej poprzez zwiększanie koncentracji we krwi cholesterolu niezbęd- z rodziny omega-3 w największych ilo-
udziału w dawce pasz treściwych, zwięk- nego do syntezy hormonów gonadotropo- ściach znajdują się w oleju rybim (EPA 30
szanie udziału w dawce kiszonki z ku- wych i progesteronu, a także ze zwiększe- 35% i DHA 25 30% sumy kwasów), a tak-
kurydzy, dbanie o termin zbioru zielo- nia poziomu we krwi hormonu wzrostu że w nasionach lnu (kwas ą-linolenowy
nek, z których produkowane są kiszon- oraz insuliny stymulującej wzrost pęche- stanowi w nich 55 60% sumy kwasów
ki, stosowanie dodatków tłuszczowych rzyków jajnikowych. tłuszczowych, a zawartość tłuszczu ogó-
(całe nasiona rzepaku, tłuszcz chronio- W znacznej części badań obserwowa- łem wynosi 30 40%). Stosunkowo dużo
ny itp.). no poprawÄ™ wskaz
ników rozrodu, pomi- kwasu ą-linolenowego znajduje się w zie-
mo braku wpływu na wydajność mleczną. lonce pastwiskowej, ale ze względu na po-
TÅ‚uszcz jako z
ródło energii i skład W tych badaniach dodatek tłuszczu popra- pularność alkierzowego systemu żywie-
tłuszczu wił rozród, nie poprawiając jednocześnie nia krów, opartego na kiszonce z kuku-
bilansu energii krowy. Przyczyn takiej re- rydzy, to z
ródło kwasu ą-linolenowego
Niestety możliwości zwiększania koncen- akcji upatruje się w składzie tłuszczu, tj. ma obecnie dużo mniejsze znaczenie niż
tracji energii w dawkach dla wysoko wydaj- w zawartości kwasów tłuszczowych z grupy w przeszłości. Stosowanie w żywieniu
nych krów są ograniczone. Często zwięk- omega-3, czyli C18:3 (ą-linolenowy), C20:5 krów produktów sporządzonych na ba-
szanie udziału w dawce energetycznych (EPA; eikozapentaenowy), C22:6 (dokoza- zie oleju rybiego nie jest w naszym kra-
pasz treściwych kończy się subkliniczną heksaenowy). W wielu doświadczeniach ju zabronione, w przeciwieństwie do za-
kwasicą żwacza. Dobrą alternatywą jest wykazano pozytywny wpływ tych kwasów bronionej mączki rybnej.
zwiększenie gęstości energetycznej daw- na wskaz
niki rozrodu krów, a zwłaszcza W hamowaniu sekrecji PGF2ą szczegól-
ki pokarmowej przez stosowanie dodat- na zwiększenie wskaz
nika zapładnialno- nie skuteczne są kwasy EPA i DHA, a więc
ku tłuszczu. ści. Jako prawdopodobny mechanizm po- kwasy oleju rybiego. Co bardzo ważne,
Zawartość tłuszczu w tradycyjnych daje się wpływ kwasów z rodziny omega-3 w przeciwieństwie do innych wieloniena-
dawkach pokarmowych wynosi z reguły na zmniejszenie sekrecji PGF2ą przez bło- syconych kwasów tłuszczowych, w tym do
2 3% (w suchej masie; 9). Przez stosowa- nę śluzową macicy oraz jajnik. Prostaglan- kwasu ą-linolenowego, EPA i DHA w bar-
nie dodatków tłuszczów niechronionych dyna ta powoduje lizę ciałka żółtego odpo- dzo znaczącym stopniu unikają procesowi
(np. olejów roślinnych) można tę zawartość wiedzialnego za podtrzymanie ciąży (ryc. 2). biouwodorowania w żwaczu (w tym pro-
podnieść do poziomu około 4% (tłuszcz Wspomniane kwasy wzmacniają dzia- cesie bakterie dołączają wodór do atomów
z dodatku stanowi wtedy okoÅ‚o 1 1,5% Å‚anie interferonu Ä (tau), substancji produ- wÄ™gli poÅ‚Ä…czonych podwójnymi wiÄ…zania-
suchej masy dawki). Dalsze zwiększanie kowanej przez zarodek od około 10 dnia mi). W badaniach Mattos i in. (12) dla uzy-
udziału w dawce takich dodatków tłusz- jego życia, która ma na celu ochronę ciał- skania pozytywnego efektu pobrania przez
czowych jest już jednak niebezpieczne, ka żółtego poprzez blokowanie syntezy krowy kwasów EPA i DHA do zmniejszenia
gdyż powodują hamowanie namnażania PGF2ą (11). Panuje pogląd, że współcześnie sekrecji PGF2ą, zwierzęta pobierały dziennie
1
BCS  body condition score, punktowy wskaz
nik kondycji (przyp.red.).
2
Tłuszcz chroniony to tłuszcz, który jest obojętny dla fermentacji w żwaczu i jest trawiony enzymatycznie w środowisku kwaśnym. Postaciami takiego tłuszczu są
np. mydła wapniowe kwasów tłuszczowych i nasiona roślin oleistych poddane ogrzewaniu lub ekstruzji (przyp.red.).
Życie Weterynaryjne " 2010 " 85(10)
832
Prace poglÄ…dowe
ogólnego w dawce pokarmowej może po-
wodować pogorszenie wskaz
ników roz-
Kwasy tłuszczowe z grupy omega-3
Interferon Ä produkowany
rodu u krów mlecznych, zwłaszcza star-
z dawki pokarmowej
przez zarodek
szych, tj. w czwartej i dalszych laktacjach
(2, 5, 6, 14). Zwykle dotyczy to pogorszenia
wskaz
nika zapładnialności, skuteczności
pierwszego zabiegu inseminacji oraz dłu-
Blokowanie produkcji prostaglandyny PGF2Ä…
gości okresu międzyciążowego. Ponadto
przez błonę śluzową macicy i jajnik
wysoka koncentracja białka ogólnego nie
ma wpływu na rozpoczęcie cyklu rujowe-
go w okresie powycieleniowym, a więc na
Aktywne ciałko żółte
długość okresu od wycielenia do pierw-
produkujÄ…ce progesteron
szej rui lub owulacji. Najbardziej typo-
wym zaburzeniem rozrodu, wynikajÄ…cym
z nadmiernie pobrania białka, a zwłaszcza
białka ulegającego rozkładowi w żwaczu,
Utrzymanie ciąży przez ograniczenie
jest pogorszenie wskaz
nika zapładnialno-
zamieralności zarodków
ści, głównie w wyniku wczesnej zamieral-
ności zarodków.
Ryc. 2. Prawdopodobny mechanizm wpływu kwasów omega-3 na rozród krów Poglądy na temat poziomu zawarto-
ści białka ogólnego w dawce, od które-
68 g EPA oraz 53 g DHA, tak przed poro- popełnianych w bilansowaniu dawek lub go rozpoczynają się ewentualne proble-
dem (od 21 dnia przed porodem), jak i po z ich niezbilansowania. my z rozrodem są bardzo rozbieżne. We-
porodzie, co oznaczało pobranie około Nadmierna ilość pobranego białka, dług Ferguson i Chalupa (14) wydłużenia
2% oleju rybiego przed porodem (% su- w stosunku do pobrania energii, powoduje okresu międzyciążowego oraz zwiększe-
chej masy dawki) oraz 1,8% po porodzie. powstawanie w żwaczu takiej ilości amo- nia indeksu unasieniania można spodzie-
Warto także zwrócić uwagę na moż- niaku, która przewyższa możliwość wbu- wać się, gdy koncentracja białka ogólnego
liwość poprawy wskaz
ników rozrodu dowania go w białko mikroorganizmów. w suchej masie dawki przekracza 15 16%.
przez stosowanie pełnotłustych nasion Dodatkowo wysoka koncentracja amonia- Jordan i Swanson (15) obserwowali liniowe
lnu. Petit i Twagiramungu (13) wykazali, ku w żwaczu zwiększa pH płynu żwacza, co zwiększanie się długości okresu między-
że u krów otrzymujących w dawce pokar- jeszcze bardziej zwiększa tempo wchłania- ciążowego (od 69 do 106 dni) w miarę jak
mowej w okresie wczesnej laktacji około nia amoniaku ze żwacza do krwi. Nadmiar zwiększano koncentrację białka ogónego
10% (w suchej masie) takich nasion obser- amoniaku po wchłonięciu do krwi i prze- z 12,7 do 19,3%. Także Elrod i Butler (16)
wowano o około 15 i 8% mniejszą zamie- dostaniu się do wątroby jest przez nią prze- obserwowali zmniejszenie skuteczności
ralność zarodków w stosunku do krów ży- twarzany w mocznik. Jednak gdy przekro- pierwszej inseminacji (z 82 do 61%), gdy
wionych z dodatkiem tłuszczu chronione- czona zostanie zdolność wątroby do prze- zwiększono koncentrację białka ogólnego
go (Megalac  mydła wapniowe kwasów tworzenia amoniaku w mocznik, może w dawkach dla jałówek z 15,5 do 21, 8%.
tłuszczowych oleju palmowego; 3,8% su- dojść do zatrucia amoniakiem. Zwiększe- Wpływ nadmiernego spożycia białka na
chej masy dawki) oraz pełnotłustych na- nie koncentracji amoniaku i mocznika we pogorszenie wskaz
ników rozrodu nie jest
sion soi (17,7% suchej masy dawki). U krów krwi prowadzi do zwiększenia koncentracji jednak zawsze tak oczywisty. Na przykład
żywionych lnem obserwowano większe tych składników w narządach rozrodczych Wu i Satter (17) nie obserwowali ujemnego
ciałka żółte, a także najwyższy poziom krowy, co wydaje się główną przyczyną po- wpływu dawek z dużą zawartością białka
progesteronu we krwi pomiędzy 17 a 21 gorszenia wskaz
ników rozrodu. Przetwo- (nawet do 20%) na podstawowe wskaz
ni-
dniem cyklu. rzenie amoniaku w mocznik wymaga po- ki rozrodu. W opinii wspomnianych auto-
nadto wydatkowania energii, której zwy- rów o wskaz
nikach rozrodu decydujÄ… inne
Wpływ zawartości białka w dawce kle brakuje krowom w okresie wczesnej czynniki niż koncentracja białka w dawce
pokarmowej na rozród krów laktacji. Nadmierna ilość jonów amono- pokarmowej, w tym między innymi wydaj-
wych w wątrobie zaburza również proce- ność mleka i status energetyczny krowy.
Ze względu na zmniejszone pobranie paszy sy glukoneogenezy, co pogłębia ujemny W ciekawym doświadczeniu Garcia-Bo-
w okresie poporodowym do pełnego po- bilans energii, negatywnie wpływający na jalil i wsp. (18) wykazali brak wpływu da-
krycia potrzeb białkowych konieczne jest płodność krów. wek o zawartości 12,3 i 27,4% białka ogól-
zwiększenie koncentracji białka ogólnego Dobrym wskaz
nikiem nadmiernej nego na wzrost pęcherzyków jajnikowych
w dawce pokarmowej do 17 18% suchej produkcji amoniaku w żwaczu jest stęże- oraz owulację u krów niebędących w lak-
masy. Część hodowców zwiększa jednak nie azotu mocznika w osoczu krwi oraz tacji (bez ujemnego bilansu energii), pod-
ten udział jeszcze bardziej, licząc błędnie w mleku. Żywienie dawkami zbyt boga- danych zabiegowi superowulacji. Tak zróż-
na ewentualny pozytywny wpływ zwięk- tymi w białko, a zwłaszcza białko ulega- nicowane dawki nie wpływały również na
szonej zawartości białka ogólnego w daw- jące rozkładowi w żwaczu (BURż), jedno- jakość zarodków. Wyniki tej pracy mogą
ce na jej pobranie. Oprócz wspomnianego cześnie zbyt ubogimi w energię dostępną sugerować, że nadmierne pobranie białka
celowego zwiększania koncentracji białka dla bakterii w żwaczu, powoduje zwięk- może potęgować jedynie negatywny wpływ
ogólnego w dawce, nadmierne spożycie szenie zawartości N-mocznika w osoczu innych czynników na rozród krów, w tym
tego składnika (ponad 20% w suchej ma- krwi. Cząsteczka mocznika jest wystarcza- głównie ujemnego bilansu energii.
sie) może wynikać również ze zbyt dużego jąco mała, aby swobodnie przemieszczać Wpływ poziomu białka ogólnego na
pobrania takich pasz, jak zielonka pastwi- się wraz z krwią do różnych części ciała, płodność krów jest więc zmienny. Istot-
skowa (zwłaszcza młoda), kiszonka z traw w tym do narządów rozrodczych. ny jest tutaj status energetyczny krowy, jej
czy lucerny. Zbyt wysokie pobranie biał- W wielu doświadczeniach wykaza- wiek, wydajność mleczna i stan zdrowia
ka może być również wynikiem błędów no, że nadmierna koncentracja białka oraz rodzaj białka w dawce pokarmowej.
Życie Weterynaryjne " 2010 " 85(10)
833
Prace poglÄ…dowe
Znaczenie rodzaju białka gonadotropin (LH i FSH)  nadmiar Piśmiennictwo
białka i/lub BURż może wpływać nato-
1. Lean I.J., DeGaris P.J., McNeil D.M., Block E.: Hypocalce-
Według Ferguson i Chalupa (14) brak wpły- miast ujemnie na wytwarzanie hormo-
mia in dairy cows: meta-analysis and dietary cation anion
wu wysokiej zawartości białka na płodność nów steroidowych w jajnikach, co z ko-
difference theory revisited. J. Dairy Sci. 2006, 89, 669-684.
2. Butler W. R.: Nutritional interactions with reproductive
krów w wielu doświadczeniach wynika lei powoduje zmniejszenie wydzielania
performance in dairy cattle. Anim Reprod. Sci. 2000, 60-
z nieuwzględniania rodzaju białka, w tym gonadotropin przez przysadkę;
61, 449-457.
udziału białka ulegającego (BURż) i nie- 4) oddziaływanie amoniaku i mocznika na
3. Van Saun R.J., Leitgeb E..: Lactation based assessment
of productive and reproductive interactions in German
ulegającego rozkładowi w żwaczu (BNRż). pH w macicy;
dairy herds. W: Proc. XIVth International Conference on
To właśnie skarmianie dużej ilości białka 5) koszt energetyczny (pogłębianie ujem-
Production Diseases in Farm Animals (edit. Opsomer G.
o znacznej podatności na rozkład w żwa- nego bilansu energii) detoksykacji amo- et al.), 20-24 June, 2010, Ghent, Belgium.
4. Bruckstein S.: Can a well managed cow have good fertility
czu jest powodem powstawania w żwaczu niaku w wątrobie oraz wydalania mocz-
and high production ? W: Proc. XIVth International Con-
nadmiernej ilości amoniaku. Wykazano, że nika z organizmu, a także deaminacji
ference on Production Diseases in Farm Animals (Opso-
możliwe jest poprawienie wskaz
ników roz- aminokwasów (przy znacznym nad- mer G. et al., eds), 20-24 June, 2010, Ghent, Belgium.
5. Garnsworthy P.C., Webb R.: The influence of nutrition
rodu przez skarmianie białka o mniejszej miarze białka nieulegającego rozkła-
on fertility in dairy cows. W: Recent developments in ru-
podatności na rozkład w żwaczu. dowi w żwaczu); wpływ amoniaku na
minant nutrition (Wiseman J., Garnsworthy P.C., Eds),
Nottingham University Press, 1999, 4:499-516
Ujemny wpływ nadmiernego pobra- funkcjonowanie wątroby jest szczegól-
6. Kowalski Z.M., Kamiński J.: Niektóre problemy żywienia
nia białka ulegającego rozkładowi w żwa- nie niekorzystny przy jej stłuszczeniu
krów wysoko wydajnych. Post. Nauk Rol. 2000, 4, 77-98.
czu na wskaz
niki rozrodu dotyczy przede (zwyrodnienie tłuszczowe wątroby). 7. Zurek E., Foxcroft G.R., Kennelly J.J.: Metabolic status
and interval to first ovulation in postpartum dairy cows.
wszystkim krów starszych, tj. w czwartej Nadmiar amoniaku może także pogar-
J. Dairy Sci. 1995, 78, 1909-1920.
i dalszych laktacjach. Z kolei zwiększenie szać funkcjonowanie systemu immunolo-
8. Domecq J.J., Skidmore A.L., Lloyd J.W., Kaneene J.B.: Re-
udziału tego białka w białku ogólnym (16% gicznego krowy, co może opóz
niać usu- lationship between body condition scores and conception
at first artificial insemination in a large dairy herd of high
białka ogólnego w suchej masie) może na- wanie toksyn płodowych z macicy. W re-
yielding Holstein cows. J. Dairy Sci. 1997, 80, 113-120.
wet poprawić wskaz
nik zapładnialności zultacie krowy żywione nadmierną ilością
9. Kowalski Z.M.: Wymagania pokarmowe bydła mlecz-
nego. W: Żywienie zwierząt i paszoznawstwo. Podstawy
u krów pierwiastek. Starsze krowy, produ- białka ogólnego, a zwłaszcza białka ulega-
szczegółowego żywienia zwierząt, Tom 2. (Jamroz D. i Po-
kujące więcej mleka, mają zwykle większy jącego rozkładowi w żwaczu, częściej zapa-
tkański A., red), Wydawnictwo Naukowe PWN, Warsza-
spadek masy ciała w okresie wczesnej lak- dają na zapalenie błony śluzowej macicy. wa 2004, s. 27-91
10. Staples C.R., Burke J.M., Thatcher W.W.: Influence of sup-
tacji. Większy ujemny bilans energii, do- Krowy żywione dawkami z dużym udzia-
plemental fats on reproductive tissues and performance
datkowo pogłębiany jest przez koniecz- łem białka ulegającego rozkładowi w żwa-
of lactating cows. J. Dairy Sci. 1998, 81, 856-871.
ność detoksykacji amoniaku oraz wyda- czu częściej zapadają również na inne cho- 11. Robinson R.S., Hammond A.J., Wathes D.C., Hunter M.G.,
Mann G.E., 2008. Corpus luteum-endometrium-embryo
lania mocznika z organizmu. PrzyczynÄ… roby w okresie wczesnej laktacji, co po-
interactions in the dairy cow: underlying mechanisms
pogorszonej płodności krów starszych twierdza ujemny wpływ takiego żywienia
and clinical relevance. Reprod. Domest. Anim. 2008, 43
(Suppl.2), 104-112.
może być więc wpływ nadmiernego spo- na układ immunologiczny.
12. Mattos R., Staples C.R., Arteche A., Wiltbank M.C., Diaz
życia białka ulegającego rozkładowi w żwa- Białko nieulegające rozkładowi w żwa-
F.J., Jenkins T.C., Thatcher W.W.: The effects of feeding
czu na ujemny bilans energii. czu (BNRż) powinno stanowić około fish oil on uterine secretion of PGF2ą milk composition,
and metabolic status of periparturient Holstein cows. J.
32 35% białka ogólnego (15% białka ogól-
Dairy Sci. 2004, 87, 921 932.
Przyczyny ujemnego wpływu nego w suchej masie) u krów średnio wy-
13. Petit H.V., Twagiramungu H.: Conception rate and repro-
nadmiernego pobrania białka dajnych i 35 40% u krów wysoko wy- ductive function of dairy cows fed different fat sources.
Theriogenology 2006, 66, 1316-1324.
na wskaz
niki rozrodu krów dajnych (18 19% białka ogólnego w su-
14. Ferguson J.D., Chalupa W.: Impact of protein nutrition on
chej masie). Paszami białkowymi, które ze
reproduction in dairy cows. J. Dairy Sci. 1989, 72, 746-
766.
Przyczyny ujemnego wpływu na płodność względu na relatywnie niższą podatność
15. Jordan E.R., Swanson L.V.: Effect of crude protein on re-
nadmiernego pobrania białka, w tym biał- białka na rozkład w żwaczu (niska zawar-
productive efficiency, serum total protein, and albumin
ka rozkładalnego w żwaczu, nie są jeszcze tość białka trawionego w jelicie  BTJN in the high-producing dairy cow. J. Dairy Sci. 1979, 62,
58-63.
w pełni poznane. Najczęściej zwraca się lub białka ulegającego rozkładowi w żwa-
16. Elrod C.C., Butler W.R.: Reduction of fertility and altera-
uwagę na (2, 5, 6, 14): czu) należałoby stosować w dawkach po-
tion of uterine pH in heifers fed excess ruminally degra-
dable protein. J. Anim. Sci. 1993, 71, 694-701.
1) toksyczne działanie amoniaku i mocz- karmowych dla krów wysoko wydajnych,
17. Wu Z., Satter L.D.: Milk production during the comple-
nika (i innych niezidentyfikowanych są młóto browarniane, zwłaszcza suszo-
te lactation of dairy cows fed diets containing different
składników azotowych) znajdujących ne, suszony wywar zbożowy oraz prepa- amounts of protein. J. Dairy Sci. 2000, 83, 1042 1051.
18. Garcia-Bojalil C.M., Staples C.R., Thatcher W.W., Drost
się w narządach i płynach układu roz- raty białka chronionego.
M.: Protein intake and development of ovarian follicles
rodczego; może to powodować zabu- Gdy jednak z jakichś powodów krowy
and embryos of superovulated nonlactating dairy cows.
rzenia w dojrzewaniu pęcherzyków jaj- pobierają nadmierne ilości białka ulega- J. Dairy Sci. 1994, 77, 2537 2548.
nikowych oraz wpływać ujemnie na jącego rozkładowi w żwaczu, konieczne
plemniki, komórki jajowe oraz na prze- jest uzupełnienie dawki paszami zawiera-
żywalność gamet i zarodków; jącymi energię łatwo dostępną dla bakte-
2) nieprawidłowe zbilansowanie białkowo- rii żwacza, na przykład wysłodkami bura-
energetyczne dawki, co może ujemnie czanymi, śrutami zbożowymi, w tym śru-
wpływać na metabolizm krowy i bilans tą kukurydzianą.
energii; dotyczy to również nadmier- Bardzo dobrym wskaz
nikiem przemian
nego spożycia białka nieulegającego białkowych u krowy jest poziom mocz-
rozkładowi w żwaczu (aminokwasów) nika w mleku, oznaczany już przez nie-
w stosunku do zapotrzebowania krowy; które krajowe laboratoria. Zbyt wysokie
3) oddziaływanie amoniaku i mocznika na stężenie mocznika w mleku, np. ponad
sekrecjÄ™ gonadotropin i/lub progeste- 280 300 mg/dl, odzwierciedla nadmier-
ronu; nie wydaje się jednak, aby istniał ne spożycie białka ulegającego rozkłado-
bezpośredni wpływ nadmiernie wysokiej wi w żwaczu i zbyt małe pobranie energii, Prof. dr hab. Zygmunt M. Kowalski, Katedra Żywienia Zwie-
koncentracji białka i/lub białka ulegają- co może mieć konsekwencje w pogorsze- rząt i Paszoznawstwa, Uniwersytet Rolniczy w Krakowie,
cego rozkładowi w żwaczu na sekrecję niu płodności krów. Al. Mickiewicza 24/28, 30-059 Kraków
Życie Weterynaryjne " 2010 " 85(10)
834