10. Wielkość i tragizm Konrada Wallenroda.

"Konrad Wallenrod" to powieść poetycka, w której Mickiewicz podjął próbę wskazania narodowi polskiemu drogi walki z zaborcą. Obrazuje dzieje tytułowego bohatera. Konrad Wallenrod to człowiek, który jako litewski chłopiec został porwany przez Krzyżaków, ochrzczony i nazwany Walterem Alfem. Wychowywał go mistrz Winrych von Kniprode. Chłopiec nienawidził jednak Krzyżaków z całego serca, nie zapomniał o cierpieniach i krzywdach, jakie ze strony Zakonu spadły na naród litewski, gdyż był przy nim stale obecny tajemniczy litewski wajdelota, który nie pozwolił mu zapomnieć o swym pochodzeniu. Swoimi opowiadaniami i pieśniami rozbudził w nim uczucia patriotyczne i pragnienie zemsty. Już jako dojrzały młodzieniec, Walter ucieka wraz z wajdelotą na Litwę, gdzie mieszka w Kownie w zamku Kiejstuta, księcia litewskiego. Wkrótce poznaje Aldonę, córkę Kiejstuta, zakochuje się w niej i pojmuje za żonę. Tymczasem Zakon coraz poważniej zagraża Litwie. Walter postanawia wcielić w życie swe młodzieńcze plany, w tym celu opuszcza żonę i udaje się na Zachód Europy, aby wziąć udział w wyprawie krzyżowej jako anonimowy giermek wielkiego niemieckiego hrabiego Konrada Wallenroda. W niewyjaśnionych okolicznościach najprawdopodobniej zabija hrabiego i przybiera jego nazwisko. Od tej pory staje się coraz sławniejszy, walczy z Maurami, bije się w turniejach rycerskich, bierze udział w wyprawach krzyżowych, prowadzi cnotliwe i pobożne życie. Powraca do Malborka i po dwunastu latach służby Zakonowi zostaje wybrany Wielkim Mistrzem. Kieruje poczynaniami wojennymi Krzyżaków w ten sposób, że ci ponoszą klęskę za klęską. W końcu zostaje zdemaskowany i skazany przez sąd kapturowy na śmierć, jednak udaje mu się popełnić wcześniej samobójstwo. Wielkość postaci Konrada Wallenroda polega przede wszystkim na ogromie jego poświęcenia i głębokiej miłości do ojczyzny. Jest niezwykły, tajemniczy, rozdarty wewnętrznie, samotny, zbuntowany przeciwko światu, uczciwy, szlachetny, z wysoko rozwiniętym poczuciem honoru, niezłomny, bezkompromisowy. Postanawia sam, drogą podstępu i zdrady zmierzyć się z wrogiem w imię zasady, że cel uświęca środki. Dla dobra ojczyzny poświęca szczęście własne i ukochanej Aldony, honor, spokój sumienia i życie. Jego poczucie, że nie jest zwyczajnym człowiekiem, lecz wyższym od innych, staje się wezwaniem do wzięcia na siebie takich wysokich zobowiązań moralnych, jakim zwykli ludzie nie zdołaliby sprostać. Wybiera drogę podstępu i zdrady, kłamstwa i zbrodni, która jest drogą niezgodną z etosem rycerskim i jako średniowieczny rycerz, ceniący nade wszystko honor, sam uważa tę drogę za niemoralną i przeklina ją. Wyboru nie ma, jest to jedyna droga. Jego sumienie nigdy nie zaakceptowało tej formy działania, budzi ona moralny sprzeciw, ale jest równocześnie nakazem. Konieczność dziejowa zmusiła go do przyjęcia takiego sposobu działania. Zemstę przygotowywał latami, musiał żyć wśród wrogów, pod cudzym nazwiskiem, posługiwać się kłamstwem, ukrywać swoje myśli i uczucia, wykazać się dzielnością, mądrością, odwagą, oddaniem, aby zaskarbić sobie ich zaufanie. Tragizm tej postaci jest wynikiem obranej drogi. Skazał się na wewnętrzną walkę i konflikt, chwile wahania i zwątpienia, życie w obłudzie i kłamstwie, pogwałcenie własnej godności i męczarnie wyrzutów sumienia. Nie może cieszyć się szczęściem rodzinnym, musi dokonać wyboru między miłością do Aldony a poświęceniem się dla ojczyzny. Przeżywa konflikt dwóch racji - musi wybierać między nakazami honoru rycerskiego i chrześcijańskiej moralności a obowiązkiem patriotycznym, koniecznością walki z wrogiem ojczyzny środkami nieetycznymi (zdradą i podstępem). Ponosi klęskę jako człowiek, gdyż jego walka była walką wbrew naturze, wbrew honorowi i zniszczyła jego samego.