DSC03223 (3)

część, w której mówiący informuje o pewnych cechach przypisywanych owemu przedmiotowi. A więc, niezależnie od stopnia złożoności budowy składniowej, zdanie użyte w wypowiedzi poddawane jest dwuczłonowemu podziałowi. Obecnie podział ten nazywany bywa aktualnym rozczłonkowaniem zdania (termin Vilema Mathesiu-sa), w lingwistyce brytyjskiej i amerykańskiej używany jest odpowiednio termin perspektywa funkcjonalna zdania (func-tional sentence perspective). Ów podział zauważano już w latach trzydziestych naszego wieku; mówiono wówczas o obecności w zdaniu „podmiotu psychologicznego” i „orzeczenia psychologicznego”. Kategorie te znane były polskim uczonym — Stanisławowi Szoberowi (1932, 1933) i Stanisławowi Jodłowskiemu (1934).

0 aktualności rozczłonkowania zdania przekonuje fakt, że jedno i to samo zdanie może w różnych użyciach być wypowiedzią o czymś innym, może stanowić odpowiedź na różne pytania. Na przykład Piotr kupił małego fiata może być odpowiedzią na pytanie Co u was słychać?, ale także na kilka innych pytań: Co porabia Piotr?, Co Piotr kupił za te, (np. wy-grane) pieniądze?, Kto kupił małego fiata? Jakiego fiata kupił Piotr? Zauważmy, że - stając się odpowiedzią na te różne pytania - zdanie podlega za każdym razem przeobrażeniu. Jeśli jest to zdanie wypowiadane, zmienia się jego kontur prozodyjny: gdzie indziej sytuuje się podział między intonacją wznoszącą (antykadencją) i intonacją opadającą (kadencją), w innym miejscu pojawia się ewentualna pauza wewnątrzzdaniowa oraz na innym członie umieszczony zostaje akcent frazowy. Ponadto części zdania mogą występować w różnej kolejności. Ta zmiana szyku pozostaje jedynym środkiem wyrażania jego aktualnego rozczłonkowania w tekstach pisanych.

To, o czym się w danym zdaniu mówi, nazywane jest tematem, część zaś, która podaje informacje o temacie, nazywana jest r e m a-t 1 m (terminy te w Polsce wprowadził Andrzej Bogusławski 1977). Wśród badaczy zajmujących się tymi zagadnieniami występują pewne kontrowersje co do tego, czy podział zdania jest faktycznie dwudzielny. Istnieją zwolennicy podziału trójczłonowego (np. Jan Firbas). Problemy te są żywo dyskutowane. Badania koncentrują się też na środkach językowych służących sygnalizowaniu aktualnego rozczłonkowania zdań. W ramach tych badań zwrócono uwagę, że temat i remat mogą podlegać dodatkowemu uwydatnieniu. Uwydatnienia rematu były dawniej znane jako „emfaza”. Przykładem uwydatnienia rematu w zdaniu komunikującym, że małego fiata kupił Piotr, będzie taki sposób wypowiedzenia tego zdania, /. którego wynika, że to Piotr, a nie kto inny kupił ten samochód: Małego fiata kupił Piotr. Przykładem zdania z uwydatnieniem tematu może natomiast być następujący wariant analizowanego zdania: Jeśli chodzi o Piotra, to kupił małego fiata. W obu wypadkach uwydatnienie polega