DSC03366 (5)

Porównaj akcję Chłopów i Placówki. Postaraj się określić rolę w powieści którejś z postaci „pozawątkowych” (Jagustynki, księdza, Dominikowej).

5. PRZYRODA

Mówiąc o akcji Chłopów, niepodobna pominąć roli, jaką gra w niej przyroda. Przyroda u Reymonta bowiem to coś więcej niż tło ludzkiego życia: to jego otoczenie — ciągle aktywne i ciągle w myśleniu oraz odczuwaniu chłopa obecne.) Nie jako przedmiot estetycznych zachwytów czy filozoficznych refleksji, lecz jako realna (potęga żywiołowa, raz po raz, i to w bardzo rozmaite sposoby, dajjfca znać o sobie. Ona wyznaczą terminy zajęć gospodarskich, regulując tym samym tok życia nie tylko zawodowego, ale i osobistego bohaterów. „W porze gwałtownych i absorbujących zajęć rolniczych chłop nie ma czasu zajmować się sprawami osobistymi: ziemia go trzyma na uwięzi”¹. Nie bez powodu najwięcej akcji w potocznym tego słowa rozumieniu (tzn. najwięcej starć międzyludzkich) mamy w pierwszej i drugiej części utworu, kiedy temporobót; gospo-darskich sta^niei budzie mają więcej czasu na sprawy własne ara ż'Ti2“zaj mowa nie się sprawannbliSilclL

Autor zresztą wypowiada się na ten temat bezpośrednio: ,

„Zima toć szła, naród oderwał ręce spracowane od matki ziemi, to i podnosił przygięte karki, podnosił zafrasowane dusze, prostował się, rozrastał i równał jeden z drugim w wolności, w odpoczywaniu i w tej myśli swobodnej, że każden człowiek widniał z osobna i wyraźnie — jako ten bór, z którego nie wydzielisz drzewin latem, bo w jednakim równo zielonym gąszczu stoi przywarty do rodnej ziemi, a niech jeno śnieg spadnie, ziemia się przesłoni, a wnet każde drzewo dojrzysz z osobna

i w ten mig rozeznasz: dąbek-li, to grabek-ii to, osiczy-na-li to!” (II, 144—145)

Mamy tu godny uwagi przykład metafory, która jest równocześnie realistycznym obrazem lasu. Zjawisko to w powieści bynajmniej nie rzadkie, dlatega też Krzyżanowski mówiąc o opisach przyrody w Chłopach stwierdza, że „są nieraz samodzielnym elementem konstrukcyjnym skupiającym uwagą na zjawiskach przyrody jako integralnej części życia wiejskiego, regulującej jego przebieg, pobudzającej względnie hamującej jego manifestacje”^Ł.

Przyroda nie tylko dyktuje człowiekowi jego zajęcia, ale narzuca mu również swym oddziaływaniem określone stany psychiczne.

„A co świtanie — wsie budziły się później; leniwiej'^-bydło szło na paszę, ciszej skrzypiały wierzę je i ciszej brzmiały głosy przytłumione martwotą i pustką pól, i ciszej, trwożniej tętniło życie samo — a niekiedy przed chałupami albo i w poladh widni byli ludzie, jak przystawali nagle i patrzyli długo w dal omroczoną, siną...” (I, 87)

A na przedwiośniu znów:

„Matyjasiło się to narodowi, ie i nie wypowiedzieć, nawet z wieczora mało w której chałupie zapalali ognie; chodzili spać o zmierzchu, tak się czas przykrzył". (II, 261—262)

To nieustanne pozostawanie pod wpływem przyrody powoduje, że i ludzkie odczuwania oraz reakcje nabierają cech żywiołowości, jak choćby zaślepiona, na nic prócz samej siebie niepamiętna miłość Jagny i Antka, jak rodzinne spory, kończące ²

1

J. Krzyżanowski: Władysław St. Reymont, s. 109.

2

J. Krzyżanowski: Władysław St. Reymont, s. 100.