DSC03506 (3)

(Tabl. CIII, 1). Długość całkowita 11,7 cm, wysokość łącznie z tulejką 6,4 cm, szerokość 3,1 cm, średnica otworu 1,6 cm, płaszczyzna ukośnego przecięcia trzonu ma 5 cm długości (po diametralnej), odległość ostrza od środka otworu 6,2 om, odległość obucha od środka otworu 5,5 cm. 3. Topór (Tabl. CIII, 4) silnie uszkodzony. Spongioza zupełnie spróchniała i dlatego wykruszyła się z osłony twardej kory rogowej. Jednakże zachowana kora dość dokładnie określa pierwotny kształt topora i jego wymiary. Długość całkowita 20,5 cm, wysokość 5 cm, wysokość wraz z tulejką 7 cm, wymiary otworu 2,5 X 4,5 cm, głębokość wrębu wykonanego wokół otworu 1 cm, odległość ostrza od środka otworu 12,2 cm, odległość obucha od środka otworu 8,3 cm, płaszczyzna ukośnego przecięcia trzonu 6 cm długości. 4. Topór z Gorzyczan, po w. Sandomierz, z uszkodzonym ostrzem. Długość całkowita bez ułamanego ostrza 21,7 cm, wysokość 3,3 cm, wysokość łącznie z tulejką 4,5 cm, wymiary otworu 4 X 2,5 cm, głębokość wrębu 1 cm, odległość obucha od środka otworu 10,5 cm, odległość środka otworu od miejsca ułamania ostrza 11 cm.

Cechami charakterystycznymi toporów typu A są: ostrze wykonane drogą ukośnego przecięcia ramienia rogu, otwór usytuowany mniej więcej pośrodku narzędzia, przebity w miejscu ucięcia zbędnego pa-rostka, oraz płaski obuch uzyskany przez zwykłe poprzeczne przecięcie rogu. Ostrze w związku z zastosowaną techniką wykazuje zwykłą u tego typu toporów asymetrię względem swojej krótszej osi i względem diametralnej całego topora. Obuch jest u tych toporów słaby, bo zbudowany ze spongiozy w dość cienkiej otoczce kory rogowej. Spongioza stanowiąca lico obucha wyklucza oczywiście działanie nim jak młotem, jest bowiem na to za miękka i za krucha. Interesującym szczegółem konstrukcyjnym tyoh toporów, ale charakterystycznym nie tylko dla typu A, jest wyzyskanie na pochwę styliska pewnej części parostka. Ten bowiem nie jest odcięty w całości tuż przy trzonie topora, lecz nieco powyżej. W ten sposób unikano znacznego osłabienia trzonu, dzięki zachowaniu twardej, zbitej kory rogowej na całej nieprzebiitej powierzchni. Gdyby parostek obcięto niżej, otwór na stylisko albo miałby krawędź z kruchej substancji gąbczastej, a nie z kory rogowej, albo musiałby być nieproporcjonalnie duży. Natomiast nie wydaje się, żeby zostawiając tę tulejkowatą nasadę parostka kierowano się chęcią zabezpieczenia stylisku mocniejszego oparcia, ponieważ po przeciwnej stronie trzonu topora wyrabiano wrąb o głębokości równej mniej więcej wysokości tulei. Ostatecznie więc pochwa na stylisko (głębokość otworu) nie powiększała się.

Typ B. Ukośnie przecięty trzon topora oraz wyzyskanie nasady parostka na tulejkę dla styliska to cechy, które łączą typ B z typem A.

W skład wyodrębnionego typu B wchodzi pięć egzemplarzy, 2 z Ćmielowa, pow. Opatów, oraz 3 z Gorzyczan, pow. Sandomierz. Topory tego typu odznaczają się dwiema zasadniczo odróżniającymi je cechami. Posiadają otwór na rękojeść przebity w pobliżu obucha (w odległości zaledwie 3—4 cm) oraz obuch mają wykonany z róży rogu wyłamanego lub odciętego od czaszki u swej nasady, tak że powierzchnia obucha jest uformowana również z tkanki zbitej, a nie gąbczastej.

Typ ten reprezentowany jest przez następujące egzemplarze: 1. Fragment topora (Tabl. CIII, 5) posiada obuch lekko wypukły, podobny do tak zwanych ,,gu-ziczkowatych” obuchów kamiennych. Otwór w przekroju kolisty, lekko owalny. Pochwa rękojeści jest jak i u toporów typu A przedłużona o nasadę ściętego parostka. 2. Drugi egzemplarz z Ćmielowa został opisany przez K. Kry siaka¹⁰. 3. Topór z Gorzyczan (Muzeum PTTK w Sandomierzu, nr inw. 650). „Topór z rogu jelenia (motyka?) barwy białej o ostrzu otrzymanym przez ściosanie rogu wskos, znać tkankę. Otwór prostokątny u nasady.

io K. Kry siak: iop. cit., tabl. XLVIII, ryc. 2A.

314