DSC04297

OMKARY WYftTKPOWA NIA I B I HATYtjBAri A

OMKARY WYftTKPOWA NIA I B I HATYtjBAri A

rastające zbiorniki wypełniają się torfami.

Zbiorniki, w których dnach rozwijają się utwory jeziorne można po-dzielić co najmniej na cztery grupy. Pierwszą tworzą zbiorniki jeńome powstałe w rynnach glacjalnych i zagłębieniach wytopiskowych. W osadach takich zbiorników jest często zachowana pełna sekwencja stratygraficzna, przy ich stosunkowo znacznej miąższości. Do grupy drugiej należą zbiorniki powstałe w różnej genezy zagłębieniach bezodpływowych istniejących poza zasięgiem lądolodu ostatniego zlodowacenia. Miąższość osadów jest w nich mniejsza. Do grupy następnej należy zaliczyć utwory organiczne starorzeczy. Przy z reguły znacznej miąższości obejmują one krótkie odcinki holocenu i przeważnie młodszej jego części. Ostatnią wreszcie grupą są wypełnienia obniżeń typu krasowego, częste w obszarze wyżyn, zwłaszcza na obrzeżeniu Gór Świętokrzyskich i na Wyżynie Lubelskiej.

Maksymalna miąższość osadów organogenicznych jest znana z północnej części Niżu Polskiego, na Pojezierzu Mazurskim, gdzie miąższość samej tylko gytii, w dolnej części być może późnoplejstoceńskiej, może osiągać kilkanaście metrów — np. w gytiowisku Morąg do 18 m (T. Pawlak, 1971). W wielu miejscach szczegółowo poznano własności fizyczne, chemiczne i użytkowe gytii, natomiast jej rozpoziomowanie i wiek wymaga często jeszcze przeprowadzenia odpowiednich badań. Podobna miąższość jest znana z profilów bagien wizeńskich w dolinie Biebrzy. Miąższość torfów osiąga tam 7,1 m, a podścielających je gytii i kredy jeziornej do 17,2 m (T. Żurek, 1968). Utwory te oraz utwory innych facji w północno-wschodniej części Niżu Polskiego pospolicie wkraczają na powierzchnie starsze, głównie zaś na powierzchnie tarasu ze zlodowacenia północnopolskiego.

Wyjątkowy profil mają osady denne Jeziora Maliszewskiego (S. Żurek, K. Więckowski w: Paleogeograficzne zmiany..., 1972; S. Żurek, 1975, 1978). Na podłożu piaszczystym tworzą one pokład miąższości 22,4 m, złożony z cienkiej warstewki torfiastej przykrytej gytią piaszczysto-wa-pienną, gytią wapienną, kredą jeziorną i gytią różnego typu w górnej części (fig. 131). Miąższość i rodzaj osadów świadczą, że tworzyły się one w zagłębieniu izolowanym od wód bliskiej Narwi, zapewne poza dnem doliny tej rzeki. Dopiero narastające w dnie doliny osady mineralne, a potem utwory organiczne objęły swym zasięgiem obszar jeziora. Początek sedymentacji osadów jeziornych odnieść należy przynajmniej do środkowej części allerodu. Taki bowiem wiek (11 460 + 210 lat B. P., S. Żurek, 1975) mają spągowe torfy występujące w profilu przybrzeżnej części jeziora.

Wiek początku akumulacji utworów jeziornych w innych miejscach pradoliny Biebrzy jest różny. Niektóre poczęły się tworzyć w tym samym czasie co osady Jeziora Maliszewskiego (np. torfowisko Kuwasy)