DSC05351

I \\\l! KAZANIA MIMOWI-" lAKOtlATUNIK I 111 K ACM

mi metodami dowodzenia, Różnica ttniy między wypowiedzią |vviwk_Ni a retoryczną polega na różnicy celów, a nic środków słownych Dlatego toż u autorów⁵ wybitnych bardzo czysto przenikają się wzajemnie i stapiają pierwiastki retoryczne (im-piwsyjnci z poetyckimi (ekspresyjnymi), Przykładem tego typu przenikania jest piwa S, Orzechowskiego, retora i poety.

Hegemonia fetory ki w polskiej literaturze renesansowej i barokowej zaznaczała się przede wszystkim w szeroko rozbudowanym dydaktyzmie (jawnym lub ukrytym), w eksponowaniu pragmatyzmu. użyteczności społecznej słowa. Były to więc cele /wr cwre/-.V*;,v propagaudowe w poiytywnym tego słowa znaczeniu. Rcto-nka wykluczała pisanie dla samego pisania, obce jej było hasło ..sztuka dla sztuki", ponieważ z hasłem tym związane jest uniezależnienie od opinii publicznej, a nawet pewna wzgarda dla mci. Retoryka skłaniała piszącego do wywołania u odbiorcy przychylnej reakcji, i to właśnie stało się m. in. dla Skargi wa/nicis/ą od innych funkcji} słowa. Dlatego też. w polskiej literaturze drugiej połowy XVI w, dominuj*} te rodzaje i gatunki literackie, które eksponuj*} ecie utylitarne reprezentowanej przez pisarza grupy społecznej (szlachty, kleru, mieszczaństwa). S*| to: cpistolografia, historiografia, oratorstwo (świeckie i kościelne), dialog polemiczny. polityczny, proza dydaktyczna itd. Pod koniec XVI w dominującym w piśmiennictwie polskim gatunkiem była literatura religijna, pisana w formie kazania. O stopniu zaś ariysiye/nosei tej literatury decydował głównie walor estetyczny składników retorycznych.

„KAZANIA SEJMOWE'* JAKO GATUNEK LITERACKI

Literacka typologię Kozoń sejmowych przeprowadził sam Skarga, zaliczając *c do izw kazań przygodnych, W przedmowie autorskici do Kazon o sialmi sok romett foch (Kraków 1600) pisał

„KAZANIA SEJMOWI” JAKO li AU 'NIK I ITURACKl LXXXHl

on rn.in.: „Tc kazaniu nic dlatego się tylko przygodnymi nazwały, aby przygód jakich, które Pan Bóg przepuszcza, czekać się dla używania ich miało, ale iż się zawżdy i do wielu potrzeb, i nuuk, i pociech ludzkich nie tylko duchownym i plebanom, ale i innym wszytkim przy godzą. Be/ zalecenia to tylko powiem, iż takich kazań pisanie daleko z więtszą trudnością przychodzi niżli owe postylnc. Przyczyny się domyślić łatwo, iż rychlej głowę wiadomością i nauką napełnić aniżli wolą i sercem ludzkim ruszyć kto może. A iż na wolej i ochotnym do uczynku sercu więcej należy, dlatego kazania takie zaleceńs/e być mają u każdego, a zwłaszcza nam, którzy zmiękczenia serca na dobre prngnicm. a bo w kłopoty i smutki wpadamy, w których pobudka dobrych i pogodnych słów wielkie ma miejsce*'.

Uważna lektura tych słów wskazuję na bezpośrednie cele pisarskie* jakie stawiał sobie Skarga w twórczości. Była już mowa o tym, że skróconą wersję Kii: tu i sejmowych określił autor terminem Upominanie (do pokuty). Nazwy „pobudka", „upominanie", „wzywanie" powtarzają się u Skargi nie tylko w nagłówkach jego utworów. Wyznaczają one zarazem literacką tonację, kierunek i cel retorycznej organizacji wypowiedzi. Kazania sejmowy stanowią adigijno-poliiyc/ną wersję „upominania" do pokuty. I pod tym względem w niczym nie odbiegają od innych kazań przygodnych autora dzieła Pobiałki no cztentiesiogotkiim nabożeństwo, wydanych jednocześnie z Ku: on inni i sejmowymi w tomie zbiorowym bozon o siedmi sakramentach (1600). Nawiasem mówiąc. Pobudki stoją pod względem retorycznym* a więc literackim, na o wiele wyższym poziomie artystycznym, tylko dewocyjny tytuł tego utworu i powstała w XIX wieku popularność Kazali sejmowych odsunęły w cień ten zapomniany dziś tekst Skargi.

Miał Skarga w całej swojej twórczości określony cel pisarski; był to cel retoryczno-propagandowy. Zmierzał on konsekwentnie do poruszenia woli. zmiękczenia serca odbiorcy, u którego jak zaznacza „pobudka dobrych i pogodnych słów wielkie ma