Francuz4

32 O METODACH BADAŃ PSYCHOLOGICZNYCH

•    Mianowicie między dowolnymi dwoma pomiarami x i y zachodzi relacja spójności wtedy, gdy jeżeli x jest różne ody, to albo x jest większe ody, albox jest mniejsze ody. Innymi słowy, jeżeli ktoś twierdzi, że nie lubi w tym samym stopniu pomarańczy, co bananów, to znaczy, że albo bardziej lubi pomarańcze niż banany, albo przeciwnie - bardziej lubi banany niż pomarańcze.

•    Z kolei pomiędzy pomiarami x, y i z zachodzi relacja przechodniości wtedy, gdy jeśli x jest większe od y i y jest większe od z, to x jest także większe od z. Jeżeli więc ktoś woli pomarańcze niż banany i bardziej lubi banany niż jabłka, to znaczy, że tym samym bardziej lubi pomarańcze niż jabłka.

Ciekawe, że ludzie rzadko określają swoje preferencje zgodnie z wymogami skali rangowej. Dość często spotykanym zjawiskiem jest indyferencja, czyli trudność w określaniu własnych preferencji.

Na przykład nie jest łatwo powiedzieć, czy fdmy sensacyjne są lepsze od melodramatów, czy gorsze. Dla wielu i jedne, i drugie mogą być atrakcyjne, ale z innych powodów. W ocenie preferencji wiele zależy więc od kontekstu i dlatego najczęściej nie mamy prostej odpowiedzi na pytanie, które filmy są lepsze.

* C oombs. C. H (19581. On ihc usc ol inconsistenc of prefer-cnces in psychological meas-uremenl Journal of Ecperimen-lal PsycHithtgy. 55. 1-7.

SKALA PORZĄDKOWA A POMIAR CECH W PSYCHOLOGII

Trudno jest również zachować zasadę przechodniości preferencji. Clyde Coombs* już w roku 1958 przeprowadził eksperyment polegający na porządkowaniu (rangowaniu) 12 odcieni szarości przez studentów uniwersytetu w Amsterdamie. Oglądali oni serie 4 bodźców o różnym nasileniu szarości i za każdym razem mieli je uszeregować według tego, w jakim stopniu każdy z tych bodźców jest koloru „idealnie szarego”. Badani studenci nie byli w stanie utrzymać stałości ocen co do tych samych bodźców pojawiających się w różnych konfiguracjach.

Niektórzy badacze uważają, że większość cech psychologicznych może być mierzona co najwyżej na skali porządkowej. Takie twierdzenie staje się całkiem zrozumiałe, gdy zastanowimy się nieco nad tym, jakie mamy możliwości wglądu w przebieg zjawisk psychicznych czy umysłowych zachodzących „w głowach” osób badanych. Złudzenie odpowiedmości między zachowaniami ludzi a ich stanami psychicznymi bierze się ze sposobu, w jaki mierzymy te zachowania. Jeżeli np. w kwestionariuszu znajduje się pytanie: „Czy miewasz koszmarne sny?” i dajemy osobie badanej tylko dwie możliwości odpowiedzi: „tak" lub „nie”, to z pewnością przynajmniej część osób odpowie na to pytanie twierdząco. Czy jednak oznacza to. że wsżystkie one w taki sam sposób rozumieją „koszmamość" snów? Albo też: czy relatywny

przecież termin „miewasz” oznacza: „co drugi dzień”, czy raczej: „raz na dwadzieścia lat”?

JEŚLI SKALA RANGOWĄ TO RANGI I RANGOWANIE

Skala porządkowa bywa także nazywana skalą rangową. Przypisać jakiemuś pomiarowi określoną rangę, to nic innego, jak określić jego relację w stosunku do innych wyników pomiaru w terminach „większości”, „wyższości” lub „nadrzędności” (intuicję tę dobrze ilustrują rangi rozumiane jako stopnie wojskowe). Czasem w praktyce badawczej, ale i w życiu, zdarza się, że z jakichś powodów znacznie dokładniejszy pomiar wyrażamy na skali porządkowej za pomocą rang.

Pomyśl na chwilę o zawodach lekkoatletycznych, podczas których o zwycięstwie decydują centymetry i setne części sekundy, które są zamieniane na miejsca na podium: pierwsze, drugie i trzecie. Zabieg rangowania polega więc na przypisaniu kolejnym pomiarom (np. czasów przebiegnięcia 100 m) - od najmniejszych do największych (lub odwrotnie) - całkowitych liczb dodatnich w taki sposób, że np. najniższemu wynikowi przypisujemy wartość (czyli rangę) „1”, następnemu - „2” itd.

Warto zwrócić uwagę na to, że kolejne rangi odzwierciedlają porządek zachodzący między pomiarami, a nie wielkości różnic między nimi. Jeżeli więc w zbiorze pomiarów' inteligencji w grupie studentów' najniższym ilorazem jest 124, to zgodnie z przyjętą konwencją możemy przypisać mu rangę „1”. Bez względu jednak na to. czy drugi w kolejności iloraz wynosi 125, czy 146, na tej samej zasadzie przysługuje mu ranga ,,2”. Zapamiętaj: różnica między bezwzględną wartością rangi pierwszej i drugiej nie odzwierciedla wielkości różnic między rangowanymi miarami cechy.

RANGI WIĄZANE

Czasem się zdarza, że w grupie pomiarów jest kilka takich samych wyników. Na przykład w Twojej grupie ćwiczeniowej może być kilka osób z tym samym ilorazem inteligencji. Załóżmy na początek, że tylko dwie z nich mają iloraz rówTiy 128 punktów, a wszystkie pozostałe mają ilorazy wyższe lub niższe. Spójrz na tabelkę 1.1.

Najniższy iloraz ma Anka i dlatego jej przypisujemy rangę „1". następny jest Tadek (ranga „2”). ale Ewa i Krzysztof mają taki sam iloraz i ponieważ nie wiadomo, któremu przypisać rangę „3", a któremu „4”, wobec tego. krakowskim targiem, obydwojgu przypisujemy rangę „3.5” (to po prostu średnia z rang „3” i „4”). Najwyższy iloraz w grupie ma Marta i jej z kolei przypisujemy rangę „5” - nie „4”. bo ta została już wykorzystana dla Ewy i Krzyśka.