Francuz3

30 O METODACH BADAŃ PSYCHOLOGICZNYCH

30 O METODACH BADAŃ PSYCHOLOGICZNYCH

' Ste\ens, S. S. (I935a). Tlić o-pcnitioruil basis of psychology. Inn rii un Journal o] Psycholog . J". 323-330: lenże (1<J35b). The operational dcHnition of pseehologteal concepts. Psycho-loyutil Rt'vic’w. J2. 317-527

Nie zawsze jednak wyniki poszczególnych pomiarów dają się bezpośrednio przełożyć. Dzieje się tak wtedy, gdy pomiary oparte są na różnych typach skal pomiarowych. Stanley Smith Stevens* rozróżnił cztery typy pomiarów i - co za tym idzie - cztery rodzaje skal pomiarowych: nominalną (służącą do mierzenia cech jakościowych) oraz trzy skale przeznaczone do pomiaru cech ilościowych: porządkową, przedziałową i interwałową.

POMIAR NA SKALACH TYPU NOMINALNEGO

Najprostszym przykładem pomiaru zmiennych w psychologii jest klasyfikacja, inaczej nazywanie, czyli nadawanie nominałów - dlatego właśnie skalę pomiarową, która pozwala jedynie na klasyfikowanie obiektów, określa się jako nominalną. Za pomocą skali nominalnej można podzielić ludzi na ekstrawertyków, introwertyków i sangwiników, na zewnątrz- lub wewnątrzste-rownych albo na męskich lub kobiecych (w tym wypadku nie chodzi o płeć w sensie biologicznym, ale psychologicznym).

Klasyfikacja dotyczy wyłącznie zmiennych jakościowych i ma sens tylko wtedy, gdy brane pod uwagę kategorie są rozłączne. Rozłączność oznacza, że każdy element można jednoznacznie przyporządkować tylko do jednej klasy. Jeżeli bierzemy pod uwagę wszystkie możliwe kategorie danej zmiennej, to podział jest także wyczerpujący. Na przykład o podziale war-Staniey Smith Stevens tości w zakresie zmiennej „wykształcenie” powiemy, że jest wyczerpujący, (1906-1973)    gdy wszystkim obiektom możemy przypisać jakąś wartość tej cechy. Z po

działem wyczerpującym mamy zawsze do czynienia wtedy, gdy dzielimy „obiekty” na te, które albo mająjakąś cechę, albo jej nie mają (np. ssaki lub nie-ssaki, zadowoleni z pracy lub niezadowoleni, owłosieni lub łysi). Taki podział nazywany jest czasem podziałem binarnym lub dychotomicznym.

Podsumowując, można więc powiedzieć, że pomiar na skali nominalnej i kategoryzacja obiektów' oznaczają to samo. Mówiąc zaś nieco dokładniej - mierzenie za pomocą skaLi nominalnej polega na klasyfikacji zbioru badanych przedmiotów lub zjawisk do wyodrębnionych wcześniej, zupełnych i rozłącznych kategorii jakościowych.

CECHY POMIARU NA SKALI NOMINALNEJ

Pomiar na skali nominalnej pozwala jedynie na stwierdzenie, że dwa obiekty. należące do różnych kategorii, są od siebie różne, jeżeli chodzi o wartość mierzonej cechy. Nie można jednak określić relacji między takimi obiektami w terminach: „większe niż...”, „równe sobie” lub ..mniejsze niż...”. Czasami w kwestionariuszach psychologicznych przypomina się osobom badanym, że odpowiedzi przez nich podawane są odpowiedziami na skali nominalnej. Oczywiście nie pisze sic: „będziesz teraz odpowiadał w kwestionariuszu wykorzystującym skalę nominalną”. W takiej sytuacji badacze często używają określeń typu: „w kwestionariuszu tym nie ma odpowiedzi lepszych i gorszych ani dobrych i złych”. Jest to jak najbardziej uzasadnione np. w kwestionariuszu dotyczącym zainteresowań - trudno jest bowiem porównywać oglądanie filmów scienceJiclion i czytanie gazet.

Ostatecznie wynikiem pomiaru jakiejś cechy za pomocą skali nominalnej jest stwierdzenie, że w zbiorze branych pod uwagę obiektów pewna ich część należy do kategorii „A”, inna część do kategorii ,.B”, a jeszcze inna -do kategorii „C” itd.

POMIAR NA SKALACH PORZĄDKOWYCH

Pomiar jakiejś cechy przedmiotów lub zjawisk za pomocą skali porządkowej (inaczej: rangowej) oznacza uporządkowanie ich ze względu na nasilenie tej cechy. Innymi słowy, skala porządkowa pozwala na ustalenie relacji „większości” lub „mniejszości" między tymi obiektami, które daną cechę maja_v w różnym stopniu, lub „równości” wtedy, gdy ze względu na tę cechę są one identyczne.

Dobrym przykładem ilustrującym różnicę między skalą nominalną a porządkowy jest odwołanie się do takiej zmiennej, jak „męskość-kobiecość”. Z biologicznego punktu widzenia klasyfikacja ludzi na kobiety i mężczyzn opiera się na genetycznych różnicach w strukturze DNA. W tym znaczeniu posiadanie pary chromosomów’ XX oznacza „kobiecość”, a pary chromosomów XY - „męskość". To, czy ktoś jest kobietą czy mężczyzną w sensie genetycznym, jest wńęc określeniem wartości na skali nominalnej.

Jeżeli jednak „kobiecość-męskość” będziemy rozpatrywali w kontekście zachowań, które w określonej kulturze są traktow ane jako bardziej lub mniej „męskie” czy „kobiece”, to może się okazać, że jest to cecha stopniowalna i odnosi się do wszystkich ludzi, niezależnie od tego, czy z biologicznego punktu widzenia są kobietami, czy mężczyznami.

Na przykład „męskość”, w znaczeniu: „przywódczość", „umiejętność szybkiego podejmowania decyzji”, „agresywność” lub „niezależność”, może w większym stopniu charakteryzować niektóre biologiczne kobiety niż niektórych biologicznych mężczyzn. Pomiar tak rozumianej cechy może być zatem z powodzeniem przeprowadzony za pomocą skali porządkow ej.

SKALA PORZĄDKOWĄ I LOGICZNE RELACJE POMIĘDZY OBIEKTAMI

Między wartościami cechy mierzonej w' skali porządkowej zachodzą dwie logiczne relacje: spójność ; pr/cchodniość