Francuz2

28 O METODACH BADAŃ PSYCHOLOGICZNYCH

- są nazwami własnymi, a nie liczbami 1 i 2. Czasem używanie nazw liczbowych wynika z potrzeby poprawienia orientacji w przestrzeni (np. taką funkcję pełnią numery pokoi hotelowych, które na piątym piętrze zaczynają się od „5”), czasem odzwierciedlają pewną chronologię wydarzeń (np. historycznie rzecz biorąc, Ludwik XIV wcześniej rządził Francją niż Ludwik XV, ale Ludwik XXIX nie jest sumą obu tych Ludwików).

Numery autobusów, pokoi hotelowych czy Ludwików równie dobrze można by oznakować np. za pomocą obrazków, ale nie wiadomo, czy byłoby wtedy dużo łatwiej. Chyba że przedszkolakom, których szafki na kapcie raczej oznacza się za pomocą rysunków niż liczb.

CO TO JEST POMIAR?

W naukach empirycznych analizowanie różnych cech staje się szczególnie „użyteczne” wtedy, gdy można mierzyć ich nasilenie w badanych obiektach. Pomiar jest procedurą przyporządkowywania liczb różnym wartościom zmiennej według ustalonej zasady.

Najprostszym przypadkiem pomiaru jest zliczanie (np. sandałów o różnych fasonach w oknie wystawowym sklepu obuwniczego). Po prostu liczymy, ile elementów (czyli konkretnych typów sandałów) danego zbioru (tj. sandałów jako takich) ma daną cechę (np. trochę więcej pasków i klamerek niż w innych butach). Zliczanie jest typowym zabiegiem stosowanym we wszystkich sondażach opinii publicznej, np. na temat potrzeby zaostrzenia kodeksu karnego - wynikiem jest liczba osób głosujących na „tak” i na „nie”.

Bardziej typowym przykładem pomiaru niż zliczanie głosów czy przedmiotów jest pomiar długości. Mierząc długość materaca dmuchanego, postępujemy dokładnie zgodnie z definicją pomiaru - chodzi przecież o to, abyśmy przyporządkowali temu materacowi jedną liczbę oznaczającą jego długość. Na przykład aby zmierzyć wysokość stołu, wystarczy wziąć metrówkę stolarską, przyłożyć ją do krawędzi mebla i odczytać, ile jest centymetrów od podłogi do powierzchni blatu. Zwróć uwagę na określoną w tym przypadku zasadę pomiaru długości. Brzmi ona: „policz, ile odcinków o znanej nam długości (czyli o długości 1 cm) mieści się wzdłuż mierzonego przedmiotu”. Pomiar długości, przeprowadzony za pomocą centymetrów, metrów czy kilometrów. jest całkowicie arbitralny. Oznacza to. że w gruncie rzeczy jednostki pomiaru są dowolne, a ich stosowanie wyznacza umowa społeczna. Brytyjczycy np. stwierdzili, że o długości łatwiej mówi się w calach, stopach czy milach. Nawiasem mówiąc, czasem na styku różnych umów powstają dziwne hybrydy. Jeśli chcesz kupić deski w tartaku, to ich grubość powinieneś wyrazić w calach (np. „półtorówka” oznacza 1,5 cala. czyli 3,81 cm), a długość i szerokość w centymetrach. Dlaczego? Bo taka jest tradycja.

JAK MOŻNA MIERZYĆ ZMIENNE NIEOBSERWOWALNE?

Większości cech, z jakimi mamy do czynienia w psychologii, nie da się zmierzyć bezpośrednio (tak jak możemy zmieizyć długość za pomocą centymetra), bo są one po prostu teoretycznymi konstruktami, czyli ideami. W jaki sposób zmierzyć np. poziom agresji u przestępców? Trzeba ustalić zasadę tego pomiaru i przeprowadzić operację porównywania poziomu agresji z jakąś jednostką. W psychologii jednak stosunkowo rzadko możemy mówić o jednostkach pomiaru w taki sam sposób, jak mówimy o pomiarze długości. Pomiar długości to w zasadzie porównywanie mierzonego obiektu z jednostką pomiarową i liczenie jednostek przypadających na ten obiekt.

Jeślibyśmy tak chcieli zmierzyć agresję, to pewnie przypominałoby to pomiar zawartości cukru w cukrze, czego rzekomo dokonywał jeden z bohaterów filmu Poszukiwany - poszukiwana. Jedyne, co można zrobić, to ustalić jakiś wskaźnik danej cechy, czyli takie zjawisko, które da się obserwować (oraz mierzyć) i którego istnienie świadczy o tym, że dana cecha przyjmuje określoną wartość.

Jeśli więc chcesz wiedzieć, jak wielki masz talent w dziedzinie muzyki (to znaczy dowiedzieć się czegoś o hipotetycznym konstrukcje teoretycznym, którego istnienie podejrzewasz u siebie), to przede wszystkim musisz zdecydować, co jest obserwowalnym wskaźnikiem tego konstruktu. W przypadku cech ilościowych istnieje dodatkowy warunek: wartości liczbowe wskaźnika powinny rosnąć wraz z natężeniem danej cechy. Jeśli więc dojdziesz do wniosku, że rozsądną miarą (wskaźnikiem) talentu muzycznego jest poprawne odtworzenie ze słuchu sekwencji złożonej z kilkunastu dźwięków, to możesz powiedzieć, że tym bardziej jesteś utalentowany, im większą liczbę dźwięków odtworzysz.

Co jednak mogłoby być wskaźnikiem agresji? Być może, liczba wypowiadanych wulgarnych słów albo nieprzyjaznych gestów okazywanych innym ludziom w ciągu jednego dnia. A może jako wskaźnik agresji lepiej wykorzystać siłę naciśnięcia na przycisk joysticka podczas gry w Mortal Combat (to taki komputerowy turniej walki)?

SKALE DO POMIARU ZMIENNYCH

Gdy mierzymy natężenie jakiejś cechy i chcemy podać wynik za pomocą liczb, wtedy zawsze musimy się odwołać do jakiejś skali pomiarowej. Napisaliśmy, że długość obiektu można zmierzyć zarówno za pomocą centymetrów-, jak i cali. Formalnie nie ma żadnej różnicy między tymi pomiarami, choć każdy z nich wykorzystuje inną skalę. Wyniki pomiarów są jednak równorzędne, bo wszystkie te skale należą do t<^samej kategorii: ostatecznie 1 cal = 2,54 cm.