1270557200657114611112h4004733 o

30 WPROWADZENIE DO PSYCHOLOGII SPOŁECZNEJ

Dlatego w tym i następnym rozdziale zajmiemy się metodami badawczymi stosowanymi w psychologii społecznej.

Jednakże nauka to nie tylko opis. Szczegółowy opis sam w sobie nie wystarcza, by zaspokoić ciekawość naukowców. Psychologowie społeczni szukają również wyjaśnienia, dlaczego ludzie wywierają na siebie nawzajem wpływ. Dobre naukowe wyjaśnienie potrafi powiązać ze sobą tysiące obserwacji, zmieniając listę niezwiązanych ze sobą „faktów” w skomplikowany, spójny i zrozumiały wzór. Od wieków astronomowie uważnie obserwowali ruchy planet. Przy przyjętym założeniu, że Ziemia jest centrum wszechświata, ruchy planet wydawały się im bardzo złożone. Rewolucyjna teoria Kopernika przyjmująca, że planety krążą wokół Słońca, a nie Ziemi, uporządkowała i uprościła tysiące wcześniejszych obserwacji (Zeilik, 1994).

.lak zaobserwował francuski filozof, Jules Henri Poincare: „Nauka zbudowana jest z faktów, niczym dom z kamieni, jednak prosty zbiór faktów w równym stopniu stanowi naukę, co sterta kamieni - dom”. Naukowe wyjaśnienia, które wiążą ze sobą i porządkują istniejące obserwacje, nazywamy teoriami. Staraliśmy się napisać tę książkę w taki sposób, by czytelnik po lekturze nie miał w pamięci tysięcy niezwiązanych ze sobą faktów, lecz by wiedział, w jaki sposób fakty te można połączyć ze sobą przy użyciu jak najmniejszej liczby zasad teoretycznych.

Oprócz porządkowania już istniejącej wiedzy, teorie naukowe dostarczają nam również wskazówek, gdzie prowadzić dalsze poszukiwania. Na przykład, w teorii ewolucji Karol Darwin zakładał, że zwierzęta potrafią przekazywać swojemu potomstwu cechy charakterystyczne (takie jak długa szyja u żyrafy lub płetwy u foki). Darwin opracowując swoją teorię, nie posiadał żadnej wiedzy na temat genów i chromosomów. Jednak jego teoria ukierunkowała badania naukowców, dzięki czemu dalsze badania prowadzone w XX wieku dowiodły, że geny rzeczywiście przenoszą zakodowany „wzorzec” długiej szyi żyrafy, krótkich kończyn foki czy ciemnych włosów u ludzi z basenu Morza Śródziemnego. Konsekwencje teorii Darwina dostrzegamy we wszystkich dziedzinach nauki zajmujących się istotami żywymi, włącznie z psychologią społeczną. To ona właśnie zasugerowała, że również emocje i zachowania społeczne, takie jak warczenie psa lub uśmiech człowieka, mogą być przenoszone z pokolenia na pokolenie w podobny sposób, jak długie szyje, płetwy czy kręcone włosy. Jak zobaczymy w kolejnych rozdziałach, zagadnienia te są wciąż badane przez naukowców.

Wreszcie, teorie naukowe mogą nam pomóc w przewidywaniu przyszłych wydarzeń i kontrolowaniu dotychczas nieopanowanych zjawisk. Teoria Kopernika pozwoliła astronomom nie tylko przewidywać zaćmienia Słońca, lecz również wysyłać sondy kosmiczne na inne planety. Teorie naukowe doprowadziły do powstania żarówki, komputera osobistego, samolotu oraz do opanowania chorób takich jak ospa. Jak się przekonamy, teorie psychologii społecznej dostarczyły ważnych informacji dotyczących uprzedzeń społecznych, uprzejmości, miłości, przyczyn, dla których ludzie przyłączają się do sekt religijnych lub do tłumów w czasie zamieszek, oraz wielu innych, fascynujących zjawisk.

TEORIE

Naukowe wyjaśnienia, które wiążą ze sobą i porząd-kują istniejące obserwacje oraz sugerują kierunki dalszych badań.

PERSPEKTYWA SPOŁECZNO--KULTUROWA

Podejście teoretyczne, które szuka przyczyn zachowań społecznych jednostek we wpływie wywieranym na nie przez większe grupy społeczne.

PSYCHOLOGIA SPOŁECZNA - GŁÓWNE PERSPEKTYWY TEORETYCZNE

Teorie psychologii społecznej pozostawały pod wpływem rozmaitych prądów intelektualnych. począwszy od powstania socjologii, poprzez rozwój biologii ewolucyjnej, aż po narodziny sztucznej inteligencji. Tę dyscyplinę wiedzy zdominowało pięć głównych perspektyw teoretycznych (lub grup teorii): społeczno-kulturowa, ewolucyjna, społecznego uczenia się, fenomenologiczna oraz podejs'cie społeczno-poznawczc.

PERSPEKTYWA

SPOŁECZNO-KULTUROWA

W roku 1908 ukazały się dwie ważne książki zatytułowane Psychologia społeczna. Jedną z nich napisał socjolog Edward Alsworth Ross. Uważał on, że źródła zachowań społecznych leżą nie w jednostce, ale w grupie społecznej. Argumentował, że ludzie ulegają wpływowi „prądów społecznych”, takich jak „pojawienie się w tłumie żądzy linczu (...) lub nagły wybuch uczuć religijnych” (Ross, 1908, s. 1-2). Ross analizował w niej wydarzenia takie, jak holenderskie szaleństwo kupowania cebulek tulipanów z 1634 roku, kiedy to ludzie sprzedawali domy i ziemię, aby kupować cebulki, wówczas warte więcej złota, niż same ważyły, które, gdy tylko szaleństwo opadło, niewarte były złamanego grosza.

Chcąc wyjaśnić takie zjawiska, jak mdlejące nastoletnie fanki lub samobójcze sekty, Ross przyglądałby się raczej grupie jako całości niż psychice poszczególnych jej członków. Spostrzegał on szaleństwa i mody jako wytwór „umysłu tłumu (...) tej irracjonalnej zgodności interesów, uczuć, opinii i czynów w grupie komunikujących się między sobą jednostek, która u'ynika z sugestii i naśladownictwa” (Ross, 1908, s. 65).

Podobnie jak Ross, również inni psycholodzy społeczni o nastawieniu socjologicznym kładli nacisk na duże grupy społeczne, takie jak gangi uliczne, grupy etniczne i partie polityczne (np. Sumner, 1906). To podejście kontynuuje dzisiejsza perspektywa społeczno-kulturowa, która zakłada, że przekonania, upodobania i polityczne sympatie jednostki kształtują się pod wpływem takich czynników, jak narodowość, klasa społeczna i aktualna sytuacja historyczna. Na przykład, dzisiejsza businessw'oman z Manhattanu prawdopodobnie inaczej traktuje seks przedmałżeński i udział kobiet w wyprawach wysokogórskich niż jej irlandzka babka, pochodząca z klasy robotniczej (Roberts i Helson, 1997). Teoretycy szkoły społeczno-kulturowej skupiają się na kluczowej roli norm społecznych. czyli reguł dotyczących akceptowalnych zachowań (na przykład tych, które głoszą, że idąc do kościoła, należy ładnie się ubrać, a w rozmowie z babcią nie wolno uży-

NORNIY SPOŁECZNE

Zasady i oczekiwania dotyczące akceptowalnych zachowań społecznych.

KULTURA

Przekonania, wierzenia, zwyczaje i język, wspólne dla grupy ludzi żyjących w określonym miejscu i czasie.