1270832200657114811117y7955088 o

38 WPROWADZENIE DO PSYCHOLOGII SPOŁECZNEJ

tego stanowiska, ora?. (2) twojej subiektywnej oceny korzyści, jakie wynikają z bycia starostą (Higgins, 1997; Lewin, Dembo, Fe-stinger i Sears, 1944). Osoba, która uzna, żc bycie starostą nie przyniesie jej osobistych korzyści, lub która chciałaby nim zostać, lecz uważa, że nie ma na to szans, nie będzie nawet startować w wyborach - niezależnie od tego, czy .,obiektywnie” takie stanowisko przyniosłoby jej korzyści lub czy miałaby szansę na jego zdobycie.

Historia sekty Gałąź Dawidowa pokazuje, jak subiektywna interpretacja może czasem przeważyć nad obiektywną rzeczywistością. W 1993 roku przywódca sekty. David Koresh, przekonał swoich wyznawców, że zbliża się koniec świata i że jest im pisana męczeńska śmierć w walce z wysłannikami szatana, przebranymi za agentów rządowych. Kiedy na teren siedziby sekty w Waco w stanie Teksas wkroczyli agenci, aby sprawdzić doniesienia o nielegalnym składzie broni, jej członkowie wierzyli, że wydarzenie to zapowiada nadciągającą apokalipsę. Rozpoczęli walkę z agentami federalnymi. We wznieconym podczas walk wielkim pożarze zginęło 86 członków sekty. Wielu z nich wolało pozwolić na śmierć własnych dzieci, niż poddać się ludziom, których uważali za wysłanników szatana.

Podkreślając wagę subiektywnych interpretacji, Lewin nic twierdził, że obiektywna rzeczywistość nie istnieje. Przeciwnie, podkreślał on wagę interakcji pomiędzy wydarzeniami i sytuacją zewnętrzną a subiektywną interpretacją jednostki. Agenci federalni rzeczywiście zaatakowali siedzibę sekty Gałąź Dawidowa. Jednakże wcześniejsze zapowiadanie apokalipsy przez Davida Koresha dostarczyło członkom sekty gotowej, błędnej interpretacji tego obiektywnego faktu.

Lewin uważał, żc sposób, w jaki osoba interpretuje sytuację, zależy również od jej celów w danym momencie. Jeśli nastolatek odczuwa potrzebę walki, to może zinterpre-tować przypadkowe popchnięcie jako agresywną napaść.

Jak się przekonamy, nacisk kładziony przez Lewina na cele. interakcje osoba-sytu-acja oraz na fenomenologię miały ogromny wpływ na psychologię społeczną. Nacisk na subiektywną interpretację, która góruje nad obiektywną rzeczywistością, jest nadal obecny w perspektywie społeczno-konstrukty-wistycznej (np. Beall, 1993;Gergcn. 1986). W podejściu tym zakłada się, że „ludzie - włącznie z naukowcami - nie odkrywają rzeczywistości. Oni ją konstruują lub tworzą na podstawie wcześniejszych doświadczeń i wrodzonych predyspozycji” (Hyde, 1996). Ta perspektywa jest często stosowana do wyjaśniania różnic między mężczyznami a kobietami (np. Hare-Mustin i Maracek, 1988). Niektóre aspekty męskich i kobiecych ról społecznych wydają się całkowicie arbitralne. Czy „prawdziwy mężczyzna" powinien nosić kolczyki lub długie włosy albo czytać wiersze? Czy „prawdziwa kobieta” powinna nosić spodnie, być przywódcą politycznym lub uczestniczyć w wyprawach wysokogórskich? Odpowiedzi na te pytania będą oczywiście różne, w zależności od miejsca i czasu.

Jak okaże się w rozdziale szóstym, dotyczącym wpływu społecznego, są pytania, na które odpowiedzi może dostarczyć jedynie rzeczywistość społeczna (na przykład to, jaki

PERSPEKTYWA SPOŁECZNO--KONSTRUKTYWISTYCZNA

Pogląd, że ludzie, włącznie z naukowcami, nie odkrywają rzeczywistości, lecz raczej ją konstruują lub tworzą.

PERSPEKTYWA SPOŁECZNO--POZNAWCZA

Szkoła teoretyczna, która bada procesy umysłowe zachodzące podczas obserwowania wydarzeń społecznych oraz ich interpretowania, osądzania i zapamiętywania.

strój jest odpowiedni na ślub). Jednakże istnieje) również pytania, na które obiegowa opinia dostarcza obiektywnie błędnych odpowiedzi (na przykład, po ataku agentów federalnych na siedzibę sekty Gałąź Dawidowa w 1993 roku nie nastąpił koniec świata). Pytanie o to, gdzie przebiega linia oddzielająca subiektywną rzeczywistość społeczną od obiektywnej rzeczywistości fizycznej, jest interesujące nie tylko z filozoficznego punktu widzenia, lecz również, jak przekonamy się w rozdziale szóstym, w pewnych sytuacjach może sprawiać trudności każdemu z nas.

PERSPEKTYWA

SPOłECZNO-POZNAWCZA

Znaczenie, jakie fenomenolodzy przypisywali doświadczeniu wewnętrznemu, doprowadziło w naturalny sposób do zbliżenia psychologii społecznej i psychologii poznawczej, która zajmuje się badaniem procesów umysłowych związanych z zauważaniem, interpretacją, ocenianiem oraz zapamiętywaniem wydarzeń zachodzących w środowisku. Wielki rozkwit tych badań nastąpił w latach 50., kiedy pojawienie się komputerów spowodowało „rewolucję poznawczą” -jak często nazywano renesans zainteresowania pracą umysłu. W latach 70. i 80. coraz większa liczba psychologów społecznych przyjmowała perspektywę społeczno-poznawczą, która polega na skupianiu się na procesach zachodzących, gdy ludzie wybierają interesujące ich wydarzenia społeczne i gdy je interpretują i zapamiętują (Fiske i Taylor, 1991; Smith, 1998).

Rozważmy reakcje ludzi na pamiętne przemówienie Martina Luthera Kinga; „Miałem sen”, wygłoszone do uczestników demonstracji w Waszyngtonie 28 sierpnia 1963 roku. Wielu Amerykanów było głęboko poruszonych, widząc w telewizji Kinga przemawiającego do tłumu białych i czarnych demonstrantów przed pomnikiem Lincolna. Aby jednak perswazyjny apel Kinga osiągnął skutek, odbiorca musiał wysłuchać jego słów. uznać jego argumenty za uzasadnione i zapamiętać komunikat. Jeśli oglądająca tego dnia telew izję osoba była rozpraszana przez toczącą się w sąsiednim pokoju głośną rozmow-ę, to przekaz Kinga mógł na niej wywrzeć małe wrażenie. Podobnie, jeżeli odbiorca uważnie słuchał przemówienia, lecz jednocześnie pamiętał doniesienia o tym, że wielu spośród organizatorów marszu to byli komuniści, mógł on zinterpretować i zapamiętać słowa Kinga jako przykład szczególnie perfidnej propagandy.

Procesy poznawcze i komunikację perswazyjną omówimy bardziej szczegółowo w rozdziale piątym. Ponieważ podejście spo-leczno-poznawcze odgrywa kluczową rolę we współczesnej psychologii społecznej, będzie ono ważnym składnikiem całej książki i powróci jeszcze przy omawdaniu kolejnych zagadek zachow ań społecznych.

ŁĄCZENIE RÓŻNYCH PERSPEKTYW

Tabela 1.2 podsumowuje główne podejścia teoretyczne stosowane w psychologii społecznej. Mimo że niekiedy są one spostrzegane jako konkurencyjne, każde z nich skupia się na innym elemencie życia społecznego. Zastanówmy się, w jaki sposób psycholog społeczny mógłby próbować wyjaśnić grupowy histerię, towarzyszącą występowi Franka Sinatry w studiu Paramount w 1942 roku. Badacz przyjmujący założenia społeczno-poznawcze lub fenomenologiczne skupiłby się na procesach zachodzących wówczas w umysłach młodych słuchaczek. Szukałby odpowiedzi na pytanie, dlaczego niektóre z nich skupiły swą uwagę na włas-