DSC05435 (3)

Kofwój budownictwa na terenie Królestwa w znaczącym stopniu byt 'wi^mny ar wyfiatcm oirodkAw prrcmysłowych, które kształtowane byty (eocar pued rokiem l*H) Pomyślnie rozwijał się przemysł włókienniczy w I odai i innych ośrodkach regiionu. Powstawały tutaj pierwsze większe Itmnchy fabryczne, r których zdecydowanie wyróżnia się przędzalnia Ludwika CScycra w Lodzi. zwana współcześnie ..Białą Fabryką**. Wzniesiona została w latach 1835 1817 według projektu nieznanego z nazwiska ..sławnego architekta z zagranicy**. Trzypiętrowy gmach o rozłożystej. ściśle osiowej bryle, otrzymał uproszczoną formę klasyczną; we wnętrzu zastosowano żeliwne kolumny. Wzorowany był na najnowocześniej szych wówczas angielskich budynkach fabrycznych. Do nąj ciekawszych budowli powstałych na tym terenie, poza budynkami przemysłowymi, zaliczyć trzeba ktasyczno-renesansowy kościół ewangelick©augsburski w Ozórkowić. wzniesiony w latach 1840 1842 przez warszawskiego architekta, jednego z uczniów A. Oorazziego, Piotra Frydrycha.

Szereg interesujących budowli powstało w latach trzydziestych i czterdziestych na teranie Zagłębia Dąbrowskiego, gdzie główną inwestycją rządową stała ssę Huta Bankowa. Zbudowano ją w latach 1825-1842 według planów opracowanych w Wydziale Górnictwa Rządowego Banku Polskiego. Główny zespól huty prezentuje monumentalne, masywne kształty skomponowane zgodnie z zasadami klasycznymi, z wyraźną dbałością o wyrazistą sylwetkę wielkich pieców Od roku 1838 czynny był na tym terenie F. M. Land. który objął stanowisko budowniczego Zachodniego Okręgu Górniczego. Z jego nazwiskiem związać należy kilka niewielkich obiektów przemysłowych a domy mieszkalne wzniesione przy Hucie o asymetrycznej kompozycji z wyraźną tendencją do malowniczego kształt osrania bryły (projekt z 1840). Najbardziej godnym uwagi gmachem wzniesionym przez Lancie go na terenie Dąbrowy jest budynek Zarządu Górniczego Okręgu Zachodniego (1839—1842): długi symetrycznie zakomponowany obiekt z elementami neogotyckimi i żeliwnymi zewnętrznymi schodkami prowadzącymi na wysoko podniesiony parter bocznych ryzalitów

W zespole Huty Bankową zwracają też uwagę dwa budynki magazynowe z roku 1842. o surowej architekturze zdradzającej związki z nurtem pragmatycznego budownictwa, łączonego z poglądami J.-N.-L. Duranda. Ich autorem był prawdopodobnie, wspominany już. Jan Jakub Gay. Architekt ten pracował w tym czasie dla Banku Polskiego, który finansował budowę Huty.

Wymieniony przód chwilą Franciszek Maria I and należy, obok H. Mar-nom ago i A. Idżkowsk iegn. do najważniejszych twórców epoki wczesnego historyzmu na nomiach polakach. Jego działalność, zapoczątkowana w latach dwudziestych XIX w., rozwinęła aaę w następnych dekadach w kierunku unirtneznionym już w parrwsryrh rralUarjarh. Miała ona charakter na wskroś andywirluslay i romantyczny. Wyrażało się to w poszukiwaniu, przy wykorzystaniu różnych stylów i motywów, efektów malowniriośri wydobywaniu

I przeszłości form wskrzeszających tradycje rycerskie, a także narodowe. Jest przy tym Land jedynym ze znanych architektów, który przekracza granice rozbiorowe, aktywnie działając zarówno na terenie Królestwa. jak i Rzeczypospolitej Krakowskiej. Galicji i Wielkopolski.

Lata trzydzieste przynoszą szereg prac przy zamkach i pałacach na terenie Galicji, z którą związał się Land w czasie swojego pobytu w Krakowie. Obiektom tym nadawał architekt szatę neogotycką, opartą zazwyczaj na wzorach angielskich. Pomiędzy rokiem 1831 a 1835 wzniósł zamek w Dzikowie (obecnie w granicach Tarnobrzegu) dla hr. Tarnowskiego, na rzucie podkowy z okazałym ryzalitem od strony ogrodu. Krótko potem powstał zamek w Zagórzanach o nieregularnej malowniczej bryle ..w stylu zamków szkockich**. Bryła skupia się wokół wewnętrznego dziedzińca, a naroża oflankowranę są wieżami różnych kształtów. W tych samych latach I and zostaje wezwany do przebudowy dawnego zamku książęcego w Zatorze i wznosi pałac w Porębie Wielkiej (1836). Podobną w charakterze pracą była. wykonana na zlecenie Edwarda Raczyńskiego i zrealizowana tylko częściowo, koncepcja przebudowy zamku w Będzinie <1834).

Prawdopodobnie przed 1837 r. 1 and wykonał niezrealizowany projekt przebudowy zamku w wielkopolskich Szamotułach (opublikowany w roku 1843). Obiekt przybrać miał malowniczy kształt, który nawiązywał do późnośredniowiecznych polskich dworów obronnych. Dostrzec w tym można jedną z najwcześniejszych prób wskrzeszenia motywów „rodzimych*" w architekturze polskiego hisloryzmu. Landem u przypisuje się także budowę, w nieco później -uyra okresie, neorenesansowego pałacu Potockich w Krzeszowicach (około 1850). którego forma wyraźnie inspirowana była wykonanymi znacznie wcześnie). wspomnianymi już, planami K. F. Schinkla. Pałac otrzymał urozmaiconą bryłę z dominującą partią centralną, o narożnych niewysokich wieżyczkach, nawiązujących do włoskiego trecenta.

Po wieloletnim okresie związków z Galicją > Wielkopolską w 1844 r. I.aoci osiadł na stałe w Warszawie, gdzie pozostał już do końca swojego długiego życia. Pracował w tym czasie m. in. dla Potockich w podwarszawskim Wilanowie i Służewie. Są to lata, kiedy Land odchodzą od form średniowiecznych w stronę architektury neorenesansowej. W jego twórczości pojawia saę typ tzw. toskańskiego domu wiejskiego, wywodzącego się z architektury włoskiej XIV i XV w. Skomponowany był on z kilku nieregularnie zestawionych brył. o zróżnicowanej wysokości, nakrytych płaskimi    z dominantą wer

tykalną, jaką tworzyła zazwyczaj usytuowana asymetrycznie niezbyt wysoka wieża. Tego rodzaju architektura pojawiła się już w budynkach wzniesionych przez Landego w Hucie Bankowej oraz w budynkach w Wilanowie. W wyrazistej formie zastosowana została w malowniczo skomponowanej tzw. Żółtej Karczmie w Służewie (około 184Ó). a typową dla tej konwencji stylowej, asymetrycznie usytuowaną wieżą.