DSC05452 (4)

84

Architektoniczny krajobraz Łodzi uzupełniało zróżnicowane budo*J ctwo sakralne - ze względu na specyficzny skład narodowościowy ludnoi^ miasta powstawały tu świątynie różnych religii i wyznań. U progu omawiam epoki, w roku 1860, rozpoczęto tu budowę katolickiego kościoła Podwój szcnia św. Krzyża, projektu wspominanego warszawskiego architekta F. Tourncllca. Obiekt ten stanowi najbardziej interesujący na ziemirf polskich przykład „stylu lombardzkiego", znamiennego dla wczesnej fazy neoromanizmu. Z lat 1880-1884 pochodzi ewangelicko-augsburski kościół św. Jana, autorstwa niemieckiego architekta Ludwika Schreibera (ur. |g$g. działającego później w Kolonii), prezentujący formy neoromańskie typowi już dla dojrzałego historyzmu, który można uznać za łódzki odpowiednik warszawskiego kościoła św. św. Piotra i Pawła. Na miejscu pierwszego, klasycystyczncgo, kościoła ewangelickiego, pod wezwaniem św. Trójcy, w ||. tach 1889-1891, stanął nowy obiekt o interesującej centralnej formie kopułowej, wzorowany na projektach berlińskiej katedry protestanckiej - jego projekt wykonał miejscowy budowniczy Otto Gehlig (1849-1917). Obydwa kościoły luterańskie ilustrują dobrze zależność budownictwa tego wyzuaii od wzorców berlińskich.

Neogotyk wkroczył na teren miasta w połowie lat osiemdziesiątych. W roku 1883 ogłoszono konkurs na projekt kaplicy-mauzoleum ku cza najpotężniejszego fabrykanta łódzkiego, Karola Scheiblcra. Zwyciężył w m utrzymany w duchu klasycznym projekt warszawskiego twórcy Jana Him (1842-1902). Nie zadowolił on jednak rodziny zmarłego, podobnie jak i projekty z powtórnego konkursu, i ostatecznie wykonanie planu powierzono Edwardowi Lilpopowi (1844-1911), spokrewnionemu z rodziną Scheiblerów, który dobrał sobie do pomocy J. P. Dziekońskiego. W latach 1885-1888 wystawiono według ich projektu na cmentarzu ewangelicko-augsburskim neogotycką kaplicę, która klasą wykonania i bogactwem użytych fora, opartych na najlepszych wzorach gotyku francuskiego i niemieckiego, nie ma sobie równych w kraju. W tym samym czasie, w 1888 r., rozpoczęła tą w Lodzi budowa neogotyckiego kościoła Wniebowzięcia NMP, o ceglanej architekturze, będącego jednym z najciekawszych egzemplifikacji „styla wiślano-bahyckiego". Projekt świątyni wyszedł spod ręki warszawskiego architekta Konstantego Wojciechowskiego (1841-1910). Innym ważnym obiektem sakralnym miasta była cerkiew prawosławna św. Aleksandra Newskiego, projektu H. Majewskiego z lat 1880-1884.

Obrazu architektury sakralnej Lodzi dopełniało budownictwo synagogą!* ne. W roku 1839 rozpoczęto budowę synagogi na Starym Mieście, którą projekt wykonał łęczycki architekt powiatowy Jan Karol Mertsching. Zostały w niej wykorzystane motywy tzw. stylu mauretańskiego, czerpiącego z tradycji islamskiej. Było to zgodne z tendencjami panującymi w budownictwie synagogalnym ziem polskich, podporządkowanemu wpływom płynącym

Rys. 28. Łódź, kapłics-mauzokum K- Sdoibkn.

1885-1888, arch. uch. Ł Lilpop i J. P DńekoAski

i ziem niemieckich. W ciągu wieku XIX zanikła bowiem rozkwitająca na poUkich w XVII i XVIII w. sztuka budowy drewnianych bóżnic o bogatej strukturze. Około połowy XIX stulecia dominowało już ca&owkie budownictwo murowane, w którym stosowano chętnie motywy „mauretańskie*. i z czasem także i ncoromanskic ..Styl mauretański'' jako pierwszy do budownictwa synagogalnego ziem poUkich wprowadził prawdopodobnie H. Marconi w projektach bóżnic dla Łomży (1835) i Kolna (1847) oraz F.Tourncllc w bóżnicy we Włocławku (1847-1854).

Powracając do Lodzi - w latach 1881-1887 powstała tu kolejna okazała i)Mgoga, wzniesiona przez tzw. Żydów postępowych, czyli żydowską bogatą burżuazję, która chciała odciąć się od ortodoksyjnych Izraelitów skupionych