DSC07009

riotoną całością, stanowiącą układ różnorodnych - osobiście dostępnych jednostce - wintów mrowiska domowego dzieci rodziców i ewentualnie pozostałych członiióu rodziny, Wre wynikają bezpośrednio lub pośrednio ze struktury rodziny, i iwłiszca i jej funkcjonowania (J. Pieter, 1960, s. 75).

Dlatego też w w ielu publikacjach pedagogicznych, socjologicznych i psycholo-pcandi. podkreślając ogromne znaczenie wpływów środowiska rodzinnego na jednostkę. rodzinę określa się często jako środowisko wychowawcze (Z. Mysłakowski, 1931). Jest to z pewnością słuszne stanowisko, gdyż wpływ różnych ludzi, grup oraz instytucji na jednostkę nakładają się na siebie i jakby kumulują w obrębie jej osobowości. Zrozumiale jest żalem, że także upływy środowiska domowego mogą być rozpatrywane w aspekcie wychowawczym, opiekuńczym, socjalnym i kulturalnym.

Wydaje się jednak, że dla celów bardziej analitycznych, badawczych, pojęcie rodzin) jako środowiska wychowawczego jest mało przydatne, a to przede wszystkim ze względu na trudność wyróżnienia tego, co w środowisku rodzinnym jest .wychowawcze", a co nie jest w nim „wychowawcze”. Natomiast bardziej zasadne i instruktywne, szczególnie dla empirycznych analiz badawczych, jest przyjęcie w stosunku do rodziny następujących określeń: grupa wychowawcza iinstytucja wychowawcza. Pozwoli to na wniknięcie w wewnętrzne mechanizmy funkcjonowania rodziny jako grapy społeczno-wychowawczej oraz w jej związki zumymi grupami i instytucjami wychowawczymi. Ten punkt widzenia - jak można sądzić - ułatwić może znalezienie swoistych cech rodziny jako „środowiska wychowawczego”.

Rodzina stanowi jedną z podstawowych grup społecznych, a przy tym taką, którą spotykamy najpowszechniej, i to od najdawniejszych czasów. W socjologii i psychologii społecznej dość często i raczej powszechnie używa się w stosunku do rodziny określenia grapa. Zgodnie z ogólną definicją grupy rodzina jest grupą społeczną, ponieważ jej członków łączy określony wzajemny stosunek lub - mówiąc ściślej ~ szereg stosunków społecznych. W rodzinie są to m.in. stosunki między rodzicami wynikające z faktu zawarcia małżeństwa, posiadania dzieci lub prowadzenia gospodarstwa domowego, stosunki między rodzicami i dziećmi, między rodzeństwem, członkami rodziny a dalszymi krewnymi itd. (J. Rembowski, 1978;

J. Rostowski, 1990).

Stosunki pomiędzy poszczególnymi członkami rodziny prowadzą z reguły do trwałej, i raczej niespotykanej w innych grupach, więzi społecznej, zespalającej tę grapę w zwartą całość. O więzi społecznej mówimy zaś wtedy, kiedy ludzi łączą stosunki społeczne określonego typu. tj. kiedy kontakty między nimi powtarzają się i przebiegają zgodnie z określonym ramowo wzorem postępowania oraz posiadają dla tych ludzi określoną wartość.

Istotnym elementem określającym charakter danej grupy społecznej jest rodzaj więzi społecznych pomiędzy członkami tej grupy. Z tego też względu rozpatruje się i rozróżnia grupy społeczne o przewadze więzi osobistej lub o przewadze więzi o charakterze bezosobowym (więzi rzeczowe). Grupy społeczne oparte na związkach o przewadze więzi osobistej określa się jako grupy pierwotne lub podstawowe, a grupy społeczne oparte na związkach o przewadze więzi rzeczowej nazywa się grupami wtórnymi.

Literatura na temat grup społecznych jest dość bogata, zarówno u nas w kraju, jak i za granicą. Poświęcamy zresztą osobny rozdział na temat więzi społecznych w rodzinie. Dlatego też, nie wdając się w dalsze analityczne rozważania na ten temat, chciałbym w tym miejscu scharakteryzować ogólny, syntetyczny obraz rodziny jako grupy społecznej i wynikające z tego konsekwencje dla wychowanka.

W celu uchwycenia interesującego nas tu zagadnienia pożyteczne może być np. zestawienie porównawcze dwu grup społeczno-wychowawczych: rodziny i szkoły. Porównania tego dokonamy ze względu na typ więzi społecznej, stopień trwałości grupy, wielkość grupy i charakter członkostwa w grupie (zestaw. 1).

Zestawienie 1. Cechy swoiste rodziny i szkoły

Grupa	Typ więzi	Stopień trwałości	Wielkość grupy	Charakter członkostwa
Rodzina	osobista	międzypokoleniowa	mała	autentyczne, nierozerwalne, dobrowolne
Szkoła	rzeczowa (z silnymi elementami osobistej)	jednopokoleniowa (z tendencjami do międzypokoleniowych)	mała (w przypadku szkół „gigantów” -grupa duża)	rozerwalne

Według tego zestawienia, rodzina jest grupą o przewadze więzi osobistych, odznacza się trwałością więzi większą niż jedno pokolenie, jest grupą małą (smali group), jest też grupą o członkostwie autonomicznym i w zasadzie nierozerwalnym - w zasadzie, bo zdarzają się jednak wypadki rozwiązywania małżeństw i rozbicia więzi rodzinnych (porzucenie, rozwód).

Wymienione tu cechy rodziny każą zastanowić się z kolei nad specyfiką tej grupy w realizacji funkcji wychowawczych. Ze względu na intymne, bezpośrednie („twarzą w twarz”) wzajemne stosunki uczuciowe i duży stopień trwałości tej grupy społecznej, przynależność do takiej grupy jest istotna zarówno dla jednostki, jak i dla społeczeństwa (J. Rembowski, 1972).

Na funkcje rodziny w ogóle, a na jej funkcje wychowawcze w szczególności,