5 (2294)

dopiero ta całość stanowi metaforę. Tak więc rzeczywiście nic powinniśmy mówić o metaforycznym użyciu słowa, tęcz raczc jowyrazcnlu metaforycznym. Melafoia jestwy-nikiem napięcia między dwoma terminami w wyrażeniu metaforycznym.

Z tej pierwszej tezy wynika druga. Jeżeli metafora tylko wtórnie oddziałuje na słowo, a wytwarzana jest na poziomie całego zdania, to zjawiskiem podstawowym nie jest odchylenie od literalnego znaczenia słów, lecz samo funkcjonowanie operacji orzekania na poziomie zdania. To, co nazwaliśmy przed chwilą napięciem w wyrażeniu metaforycznym, nie pojawia się w rzeczywistości.między dwoma terminamfwyrażenia, lecz raczej między dwiema niezgodnymi interpretacjami tego wyrażenia. Jia-wlaśnie konflikt między tymi dwiema interpretacjami ustanawia metaforę. Z lego punktu widzenia możemy nawet powiedzieć, że, mówiąc ogólnie, strategia dyskursu, dzięki której wyrażenie metaforyczne osiąga skutek, posługuje się absurdem. Odsłania się to przy próbie dosłownej interpretacji wyrażenia. Anioł Pański nie jest niebieski, jeżeli niebieski jest kolorem; smutek nic jest płaszczem, jeżeli płaszcz jest częścią garderoby. Tak więc metafora nie istnieje sama w sobie, lecz przez i za pośrednictwem interpretacji. Interpretacja metaforyczna zakłada interpretację dosłowną, która sama się unicestwia dzięki sprzeczności znaczeniowej. To właśnie ten proces autodestrukcji wymusza rodzaj wypaczenia słów, rozszerzenia ich znaczenia, dzięki któremu możemy znaleźć sens tam, gdzie interpretacja literalna, dosłowna, byłaby nonsensem. Tak więc metafora pojawia się jako rodzaj reakcji na niespójność wyrażenia metaforycznego interpretowanego dosłownie. Możemy, za Jeanem Cohenem, nazwać tę niespójność „zuchwalstwem semantycznym" lub też użyć bardziej rzeczowych określeń, jak „sprzeczność" czy „absurdalność”, którymi posługuje sit; Max Black i Monroc Beardsley.¹

Reasumując te rozważania można stwierdzić, żc biorąc pod uwagę leksykalną wartość słów wyrażenia metafory cznego możemy znaleźć w nim sens, tj. ocalić całe wyrażenie, tylko wtedy, jeśli poddamy znaczenia tych słów pewnemu przetworzeniu — które, za Bcardsleyem. będziemy nazywać zniekształceniem metaforycznym. Dopiero dzięki niemu całe wyrażenie zyskuje sens.

Możemy teraz powrócić do trzeciego założenia klasycznej, retorycznej koncepcji metafory, tj. do roli podobieństwa. Ten problem był źródłem wielu nieporozumień. Często sprowadzano go do roli obrazów w dyskursie poetyckim, tak że dla wielu krytyków, zwłaszcza dawniejszych, badanie metafor danego poety znaczyło tyle, co charakterystyka rodzaju obrazów, którymi ilustruje on swe idee. Jeżeli jednak metafora nic polega na przedstawianiu idei za pomocą obrazów, natomiast polega na redukowaniu szoku wywołanego przez idee niezgodne, to wów'czas podobieństwo zmniejsza ową lukę czy różnicę. Innymi słowy, w wyrażeniu metaforycznym chodzi o ujawnienie pokrewieństwa tam, gdzie potoczne widzenie nie dostrzega żadnego związku. Funkcjonowanie metafory bliskie jest zatem temu, co Gilbert Ryle nazwał „błędem kategorial-nym’^;. Jest to więc, w rezultacie, błąd zamierzony, pole gający na zestawieniu ze sobą rzeczy nieporównywalnych i za pośrednictwem tego pozornego nieporozumienia ustanawiający nową. dotychczas nic dostrzeganą relację znaczeniową między terminami, którą dotychczasowy system klasyfikacyjny ignorował lub na którą nie zezwalał.

131

1

J. Cohen. Struciuredu langage po/tiqiie. Haninarion. Paris 196f»