DSC07635

a nie dźwięki jako po prostu akty psychofizjologiczne. 0 tyle, o ile dźwięk jako materiał poetycki jest traktowany łęcznie z jego semantycznym zabarwieniem, z jego wartością - możemy mówić o twórczości w dziedzinie pewnej «dźwiękowej gramatykiwl...)"³⁸.

Jeżeli nawet konstruktywistyczni architekci - profesorowie Wchu-temasu, tacy jak Ładowski czy Dokuczajew, mówili o psychologicznej percepcji kształtów, to swym racjonalizmem zbliżali się do wręcz przeciwnego stanowiska niż psychologiczny asocjacjonizm Kandin-sky'ego. Formułowali oni problem widzenia w aspekcie psychicznym, tak jak to czynili niemieccy badacze z kręgu psychologii postaci analizujący sposoby widzenia wynikające z praw organizacji kształtów, a nie dowolnych skojarzeń. Podobnie problem percepcji, który odegrał tak wielką rolę w teorii unizmu Strzemińskiego, też sprowadzał się do jakości kształtów występujących w ramach systemu „języka malarstwa", gdzie na przykład dla zniwelowania przestrzeni należało unicestwić relacje między figurą a tłem - kluczowe pojęcie psychologów postaci.

Konsekwencje psychologizmu Kandinsky'ego prowadziły ku spirytualistycznej koncepcji sztuki, formułowanej w duchu symbolistów: „Kolor sam stanowi materiał do kontrapunktu, sam kryje nieskończone możliwości; w połączeniu z rysunkiem prowadzi do wielkiego kontrapunktu malarskiego, w którym również malarstwo osiągnie stadium kompozycji i jako prawdziwie czysta sztuka odda się na służbę siłom boskim. Na te zawrotne wyżyny powiedzie ją wciąż ten sam niezawodny przewodnik: zasada konieczności wewnętrznej*'³⁹.

Ta nieznacznie zmodyfikowana postawa mogła odpowiadać su-prematystom. Nic też dziwnego, że opuszczając Inchuk Kandinsky pociągnął za sobą Driewina, Udalcową i Kliuna. Przenosząc się zaś do Bauhausu, istotę swej teorii zawarł w opublikowanej tam w kilka lat później książce Punkt i linia na płaszczyźnie.

W marcu roku 1921 Inchuk był już całkowicie opanowany przez konstruktywistów. Wraz z ostatecznym rozprawieniem się z psycholo-gizmem Kandinsky'ego podjęli oni kolejną batalię, prowadzoną już teraz w ramach samego konstruktywizmu, mającą na celu przezwycię-zenie jego fazy analitycznej - reizmu.

- Źiadłaorięntacji produfctywi stycznej sięgają zimy 1919 rokuj kiedy Arwatow, Brik i KuszńleFnalamach „Iskusstwa Komuny" śrormuło-walj pierwsze tezy skierowane przeciwko „czystej" sztuce konstrukty-wistów. Wystąpienie Tarabukina w sierpniu 1921 roku z odczytem Ostatni obraz został namalowany było początkiem skrystalizowanej drogi, która prowadziła ku produktywizmowi. W listopadzie Brik proponował już, aby Inchuk, podporządkowany dotychczas Komisariatowi Kultury, przenieść do Wydziału Ekonomicznego (GWER) - jako komórki administracyjnej bardziej odpowiadającej jego nowej linii. W grudniu 25 malarzy dotychczas współpracujących z Instytutem zadeklarowało ostateczne porzucenie malarstwa i przejście do produ-kcji przemysłowej.

W ten sposób Instytut z laboratorium sztuki, jakim chcieli widzieć go artyści jeszcze przed wystawą „5x5 = 25", zam ienił się w placówkę formułująca zasady i kierującą sztuką produktywistyczną. Ta orientacja dominowała aż do końca jego istnienia.

Działalność teoretyczna Tarabukina, a w szczególności cytowany już odczyt z sierpnia roku 1921, zawierały najbardziej istotne założenia przemiany ruchu i ich wnikliwą analizę. Odżegnując się od hasła „śmierć sztuki" - hasła - jak powiedzieliśmy, specyficznie rozumianego przez konstruktywistów, Tarabukin mówił: „Śmierć malarstwa, śmierć sztuki sztalugowej nie znaczy wcale śmierci sztuki w ogóle. Sztuka kontynuuje swoje życie, nie jako forma zdeterminowana lecz jako substancja twórcza. Inaczej: kiedy formy typowe dła sztuki zostały pogrzebane, kiedy uczestniczymy w śmierci całej sztuki dotychczasowej, wówczas otwiera się przed nami nadzwyczaj rozległy horyzont!...] Te nowe formy przybierają nazwę mistrzostwa produkty-wistycznego.jw tym mistrzostwie produktywistycznym treść jest ukazana przez finalizm i utylitaryzm przedmiotu, jego tektonizm, który trukcję i usprawiedliwiał jego funkcję i prze-

Sformułowanie nowego pojęcia „nie-sztuki", zdaniem produkty-

169