DSC07874 (2)

34

34

moc

aa

mj partii / cxęść M więcej

nHm zwłaszcza, szocgólnie pnetor | orc.) obok, oprócz, i wyjątkiem

priuceps, -ipis władca, cesarz, twórca ąaam niż ąaawris chociaż ąets jak, jakby, niejako ąaidtpuun cokolwiek nm, -a, |p rzadki ratio, -óob / rachunek, rozsądek, zasada, sposób

mpirio, -ire, -od, -ectwn oglądać się, rozważać, ocaddwać

rex, regla m król, książę n»o, -óre, nil, ni tum runąć, walić ifa sepultura, -ac pogrzeb, grobowi* dc tak

aodilłs, -e towarzyski, społeczny

aolćo, «€re, solitus sum mieć zwy*..

temperantia, -ae umiarkowanie 3; -I

arbs, orbis /miasto

utiUs, -e użyteczny, korzystny

utriąoe res jedna i druga rzecz

yelocitas, -atis / szybkość

vis (acc. vim, abl. vi, plur. yires, Ytrinm) ^ vivendi bene disdplina nauka dobrego jy

Typ 111 (mieszany) abl. sing. -e, gen. plur. -ium, nom. plur. rodzaje nijakiego -a.

Sngułaris	Pluralis
Nom. ars sztuka	artes	sztuki
Gen. artis sztuki	artium	sztuk
Dat aiti sztuce	artibus	sztukom
Acc. artem sztukę	artes	sztuki
Abl aite sztuką	artibus	sztukami
Yoc. an sztuko	artes	sztuki

Według typu mieszanego deklinacji III odmieniają się:

1)    rzeczowniki nierównozgłoskowe, które przed zakończeniem gen. sing. -is mają więcej niż jedną spółgłoskę, np.: ars, artis.

2)    rzeczowniki równozgłoskowe (parisyllaba) mające jednakową liczbę sylab w nom. i gen, sing., np.: nubes, nubis chmura; civis, civis obywatel; imber, imbńs deszcz.

ZAKOŃCZENIA RODZAJOWE RZECZOWNIKÓW DEKLINACJI III

Rzeczowniki rodzaju męskiego (masculina) są zakończone w nom. sing. na: -o, -or, -ot, -er; imparisyllaba na -es, homo, hominis człowiek; honor, honoris zaszczyt; mos, moris obyczaj; venter, ventris żołądek; pes, pedis stopa.

Rzeczowniki rodzaju żeńskiego (feminina) kończą się w nom. sing. na: -x, -as, -ans, -is; parisyllaba na -es, -a z poprzedzającą spółgłoską; -do, -go, -io, -us z gen. sing. na -utis lub -udis, np.: lex, legis prawo; civitas, dvitatis państwo; laus, laudis sława; avis, avis ptak; nubes, nubis chmura; ars, artis sztuka; imago, imaginis obraz; magnitudo, magnitudinis wielkość; ęratio, orationis mowa; virtus, viitutis męstwo; palus, paludis bagno. j

Rzeczowniki rodzaju nijakiego (neutra) są zakończone w nom. sing. na: -I, -a, hi, *c, -e, -t, nur, -ur, -us, (z gen. sing. na -oris, -eris, -uris), np.: animal, animalis zwierzę, poema, poematis wiersz, poemat, nomen, nominis imię, lac, lactis mleko; marę, maris morze, caput, capitis głowa; ezemplar, exemplaris przykład; fulgur, fulguris błyskawica; tempus, temporis czas.

nota benei

Nominativus singularis w deklinacji III ma postać:

-    tematu, np.: consul, honos, mulier;

-    tematu z przybraną końcówką -« (nominatiwus sygmatyczny), np.: avis, przy czym w tematach spółgłoskowych zakończonych na <, -g, -t, -d powstały zmiany fonetyczne wskutek upodobnienia lub uproszczenia, np.: duc-s -t dux, reg-s -» rek, art-s -+ ars, ped-s -» pen;

-    tematu z zanikiem spółgłoski tematowej, np.: senno, sermonis.

Temat rzeczowników deklinacji III w innych przypadkach ulega następującym zmianom fonetycznym:

-    zamiana -e, -o, -u na -i, np.: nomen, nominis; homo, hominis; caput, capitis;

-    przejście krótkiej samogłoski przed r w e, np. genus, generis;

-    zanik samogłoski e, np. pater, patris;

-    rotacyzm (s między samogłoskami przychodzi w r), np.: mos, moris.

PARTICIPIUM PRAESENTIS ACTIVI Imiesłów czasu teraźniejszego strony czynnej

kon. I	kon. II	kon. in	kon.IV
Nom. ama-ns Gen. ama-nt-is kochający, -a, -e kochając	vide-ns vide-nt-is widzący, -a, -e widząc	leg-e-ns leg-e-nt-is czytający, -a, -e czytając	audl-e-ns audi-e-nt-is słuchający, -a, -e słuchając

Participium praesentis activi tworzy się dodając do tematu praesentis cząstkę -nt- i końcówki przypadków deklinacji III. Cząstka -nt- przed s w nom. sing. przeszła w his; w koniugacji III i IV przed -nt- znajduje się spójka e. Imiesłów ten odpowiada polskiemu imiesłowowi współczesnemu odmiennemu (przymiotnikowemu) i nieodmiennemu (przysłówkowemu): amans znaczyć może więc kochający, -a, -e lub kochając.

Participium praesentis activi odmienia się według typu mieszanego deklinacji III (abl. sing. -e, nom. acc. voc. plur. neutr. -ia, gen. plur. -ium); abl. sing. może być zakończony na -i, jeśli imiesłów występuje w funkcji przymiotnika, np.: de homine sapienti o człowieku rozumnym (sapio, -ere być mądrym, rozumieć), ale de homine sapiente rectum o człowieku rozumiejącym to, co właściwe.