DSC09417 (2)

Ltv

PRO0Y KONTYNUACJI PROGRAMU

LV

\Y niewoli b.*cl mej, włtuci —• apostata

Śpiewem pioeawu' do uszu — uJnio,

(Zyrpjotu t łaska, w, 10—20)

Wsiąk igodnie 1 romantyetnym przekonaniem J et Ja winna hyc sumieniem narodu, jego prze^j metka duchową, Zaleski zdawał sobie sprawę, j₅| funkcję powinna spetmae literatura w określonej *1 tuacji politycznej. Dlatego tez obok lirycznych pj senek tworzył „pobojańską pieśń" o narodowych ctzjS jach. Przekonany był. że model poezji łączącej m skowronkową i piesn bojańską może stanowić naJ palną całość odziedziczoną z rodzimej kultury luj wtj (Żywa pieśń, Kalinowy most, Tędy, tędy lej ptaszek).

W powstałych na emigr; dumach historyczny* kontynuował wcześniejsze założenia programowe. Dl my takie Jak Wyprawa chocimska, Trechtymircnom monastyr, Lach serdeczny na marach — przypo: nl Ją powstałe w czasach warszawskich Czajki lub Tr;l ci szturm do Stawiszcz. Tematami faworyzowany! stają się w nich tryumfalne zwycięstwa oręża! sli wiańskiego (zdobycie Chocimia), radosne śpiewy z\v; cięzców. dzielność kozackich bohaterów, hetman! i rycerzy (Daszkiewicz, Downarowski). W żasadzie! dumach historycznych rozwijane są wątki ryeerstó ■< ale czasami temat rycerski łączy się z sielankowy! obrazkiem będącym wyobrażoną wizją małego szćz! cia rodzinnego w otoczeniu wiejskiej przyrody (Do! na rawski na jasyrze).

Drugi wariant rozwijający temat kresowy stan! wią wiersze stylizowane na ludowe pieśni, będąc obrazkami z żyda ludu ukraińskiego. Ten rodzaj wie! scy Zaleski opatrywał różnymi nazwami: dumek, sz! mek, wiośnianek. Usprawiedliwiając nazwania w doi!

PRÓBY KONTYNUACJI PROORAMU

czonych do tomików komentarzach wskazywał na wesołą lub rzewną treść tych pieśni, na ich prostotę i serdeczność oraz ich rodzaj „czysto ziemiański", tj. związany ze światem ludowym, z jego wiejską społecznością. Porównywał charakter pieśni ukraińskich z serbskimi, które tłumaczył na język polski. Przekłady jego są ciekawym dokumentem dziewiętnastowiecznych „odkryć” słowianofilskich, wyrazem poszukiwań zmierzających do zebrania i scalenia kultury wszystkich Słowian. W twórczości przekładowej poczynał sobie Zaleski dosyć swobodnie, starając się jednak o zachowanie specyficznego klimatu pieśni serbskiej. Realizowany w ludowych dumkach temat ukraiński uzyskuje w twórczości Zaleskiego charakterystyczne środki wyrazu. Obraz świata budowany jest poprzez relacje bohaterów posiadających swój pierwowzór w tradycji ludowej, a jednocześnie spełniających w wierszach funkcję podmiotu mówiącego. Przy tym właściwym centrum tematycznym, wspólnym dla wszystkich wierszy, jest skala wzruszeń i wewnętrznych doznań bohaterów, które pragną oni wyrazić w pieśniach. W zamiarze bohaterów pieśń wyrażająca ludzkie przeżycia staje się ostatecznym celem, a postacie | kręgu ludowego świata są jej przekazicielami 1 wykonawcami. (Cykl Wiośnianki i szumki jest bodaj najbardziej charakterystyczny.) Pieśń jest tutaj rodzajem „przytoczenia” charakterystycznego dla gatunku sielanki⁴¹ i świadczy o związkach z tradycją idyllizmu. Sam poeta przyjmuje wówczas funkcję po-

5 Na temat dziewiętnastowiecznych przemian gatunku sie-lanki pisała A. Dobakówna, Sielanka końca XVIII i pierwszej polowp XIX wieku wobec polskiej tradycji gatunku, Rocznik] Humanistyczne, 1970, t. XVIII, z. 1. Zob. tejże autorki hasło Sielanka [w:] Słownik literatury polskiego Oświecenia, pod red. T. Kostkiewiczowej, Wrocław 1977, s. 669—677.