DSC09550

XIV fÓITYCKt MANflrMT

formuły * ludowej erotyki (jak np. „Nieszczęśliwa godzi-na była l W którąmem o!$» pani matko ma, opuściła”) i symbol* (wianek, ofiarowanie wianka) przeplatają się z modną wciąż, ale Już wyeksploatowaną, symboliką antyczną (nazwiska bogów starożytnych, róża jako kwiat Wenery, ogrody kwietne). Obie tradycje przed Zimorowi-cem zespoliła popularna pleśń miłosna — tzw. pieśni, tań-c*. padwany, które od początku XVII wieku wydawały anonimowo różne oficyny drukarskie ku uciesze ^„młodzieńców i panien”, a które wcześniej były kolportowane w formie rękopiśmienniczej i oralnej. Do tych antologii „obok przebojów tłumaczonych czy układanych w duchu francuskich i włoskich czy niemieckich wzorów, włączano popularne pieśni polskie, a także parafrazy motywów ludowych i pieśni ludowych”¹⁴. Zależność: Roksolanki— pieśń popularna była zresztą obustronna, kilka „roksola-nek" zasiliło podobne zbiorki w 2. połowie XVII w. (por. rozdz. VI).

Konkursowe pieśni — wbrew sytuacji, z jaką zostały powiązane — częściej traktują o cierpieniach i klęskach miłosnych, niż wyrażają radości kochanków. By to zrozumieć, spojrzeć trzeba na Roksolanki nie tylko jako na idylliczne epitalamium.

III. POETYCKI MANIFEST

Świat l człowiek. W dedykacyjnym wierszu Ukochanym Oblubieńcom B. Z. i K. D. zaklinał się Zimorowic, że „łaskawe zdanie” Bartłomieja zaspokoi jego „żądości” (pragnienia) i starczy za stworzoną przez druk możliwość przeniknięcia utworu do świadomości szerszego grona czy-

m Cł Hernas, op. cit., s. 64.

telników. Ni6 wierzmy mu! Rak solanki to utwór z tezą, manifest poetycki, a takich wierszy nie przeznacza się do szuflady. Pisząc te słowa podporządkował się tylko pozie skromności autorskiej, zgodnie z którą adresat wiersza dedykacyjnego musiał być przedstawiony jako osoba godniejsza ni i autor.

Róksolanki określają się wobec najistotniejszej kwestii w kulturze tych czasów: sporu o „urodę świata i człowieka lub zhikomość świata i człowieka”. Powstanie ich poprzedziła krystalizacja stanowisk w tej kwestii. Uformowała się już wtedy poezja „szukająca wyzwolenia od strachu przed dynamiką uciekającego czasu przez pełne włączenie się w ruch”, czyli opowiadająca się za humanizmem heroicznym (Rytmy abo wiersze polskie Mikołaja Sępa Sza-rzyńskiego, wyd. 1601), jak też „przez ucieczkę w miejsce bezruchu”, czyli humanizm kwietystyczny >⁵ (Sebastian Grabowiecki, Setnik rymów duchownych, wyd. 1590).

Na przeciwległym biegunie znalazł się nurt poezji „światowych rozkoszy” (nazwa od tytułu utworu Hieronima Morsztyna Światowa rozkosz, 1606), podzielający przekonanie, że Bóg przyzwolił człowiekowi na korzystanie z doczesnych dóbr, by w ten sposób mógł on zaspokoić „swoją potrzebę szczęścia, niemożliwą do identycznego zrealizowania po śmierci" ¹®.

Zimorowic nie identyfikował się z żadnym z tych stanowisk. Szczególne znaczenie dla określenia się wobec tej kwestii posiadają pieśni refleksyjne, które zamieścił poeta w drugim chórze „z młodzieńców zebranym”: Heliodora (1), Halcjona (9) i Lubomira (11).

Wrócił w nich do antycznej i renesansowej idei jedności wszechświata, do myśli, że w człowieku krzyżują się oba

»* Ibidem, s. 21. jj® Ibidem, s. 47.