DSC09940 (2)

budowę. Najbardziej zewnętrzna jest warstewka cementu, a pod nią warstewki: woskowa, kutykulinowa i politenolowa (rys. 5.36). Warstwa cementowa określa zewnętrzne właściwości kuty kuli, czy jest ona hydrofilowa czy hydrofobowa, czyli zwilżalna lub nie. Warstwa woskowa decyduje o przepuszczalności kutykuli, prze-ciwdziała wyparowywaniu wody z organizmu. Polifenole i chinony określają stopień stwardnienia i ciemnienia kutykuli.

Prokutykula ma budowę blaszko watą, zawiera białka, chitynę, pigmenty (v egzokutykuli), polifenole i woski. Chityna stanowi 20-50% masy prokutykuli. Jest lo spolimeryzowany polisacharyd, który tworzy z białkami specyficzny kompleks. Chityna nie wpływa na twardość kutykuli. Liczne, bardzo cienkie wypustki żywej plazmy z komórek nabłonka sięgają aż do epikutykuli i dlatego można powiedzieć, że przynajmniej u młodych owadów prokutykula jest żywym elementem organizmu. Wytworami kutykuli są szczeciny i kolce.

Nabłonek jest zbudowany z jednej warstwy komórek o dużych jądrach. Między nimi występują komórki gruczołowe i zmysłowe. Błona podstawowa wyścielająca jamę dała jest bardzo cienka (0,5 pm), do niej przylega nabłonek.

Skóra chroni owady przed niekorzystnymi czynnikami otoczenia, utratą wody, przenikaniem patogenów i insektycydów. Wytwarzane przez skórę płytki, listwy i tarcze (tzw. skleryty). czyli zgrubienia wnikające do wnętrza ciała owada, stanowią przyczep dla mięśni

Kuty kula jest dość sztywna, zatem pozwala tylko na ograniczony wzrost objętości ciała larwy. Dlatego w miarę wzrostu larwy owadów linieją kilkakrotnie, czyli zrzucają stary, sztywny oskórek i tworzą nowy, większy, bardziej elastyczny. W czasie linienia następuje rozpuszczanie endo kuty kuli i materiał ten jest wykorzystywany do wytworzenia nowej kutykuli Zrzucana wy linka stanowi zaledwie kilka do kilkunastu procent masy kutykuli. Reszta jest ponownie wykorzystywana.

W skórze owadów znajdują się liczne gruczoły produkujące wosk, lak, substancje obronne.

Insektycydy przenikające przez kuty kulę nazywamy kontaktowymi. Główną barierę dla nich stanowi epikutykula. Po pokonaniu tej warstwy preparat przenika już łatwo do żywej cytoplazmy komórek nabłonka. Insektycyd może być tutaj gromadzony i rozkładany na substancje nietoksyczne lub przenikać do jamy ciała i z krwią krążyć po organizmie. Pyliste, higroskopijne nośniki często uszkadzają zewnętrzną warstwę kutykuli i absorbując wodę, powodują wysuszenie owada. Detergenty i oleje ułatwiają przenikanie insektycydu, gdyż zwiększają jego przyleganie do kutykuli, burzą woski i mszczą struktury białkowe kutykuli.

Mięśnie. Owady mają prawie wyłącznie mięśnie poprzecznie prążkowane, zdolne do bardzo szybkich skurczów (ponad 1000 na sekundę). Układ ich jest segmental-ny, symetryczny.

Przewód pokarmowy. Długość przewodu pokarmowego, rozpoczynającego się otworem gębowym, a kończącego otworem odbytowym, zależy od rodzaju pobiera-

xn

Mięśnie skrzydeł

Cewki Malpighiego

Przepona grzbietowa

Mózg

jelito przednie

Mto tylne

Otwór odbytowy

Otwór gębowy

Centralny system nerwowy

Rysunek 5.37. Przekrój podłużny ciała owada

nego pokarmu. Owady żywiące się pokarmem płynnym, łatwo strawnym, bogatym w substancje odżywcze (głównie białka) mają przewód pokarmowy krótki, równy długości ciała. Owady pobierające pokarm stały, zawierający mało składników pokarmowych (np. koprofagi), mają przewód pokarmowy kilkakrotnie dłuższy od ciała, tworzący kilka pętli.

Przewód pokarmowy owadów składa się z trzech części: jelita przedniego, środkowego (żołądek) i tylnego. Jelito przednie i tylne są pochodzenia ektodermalne-go, powstają przez wpuklenie ściany ciała, są więc wysłane kuty kulą. Jelito środkowe, pochodzenia endodermalnego, jest workiem o innej budowie.

Jelito przednie służy do rozdrabniania pokarmu, mieszania go ze śliną i przygotowania do trawienia. U większości owadów występują gruczoły ślinowe, których wydzieliny zwilżają pokarm, ułatwiają jego trawienie. Jelito przednie dzieli się na jamę gębową, do której uchodzą gruczoły

Rysunek 5.38. Przewód pokarmowy karaczana P