DSCF0362

Należy podkreślić, że współcześnie, w leśnictwie wielofunkcyjnym, pojęcie ubocznego użytkowania lasu nabiera znacznie szerszego znaczenia i wykracza poza sferę surowców i produktów. Obejmuje mianowicie szeroko pojęte czerpanie trudnych do waloryzowania korzyści z lasu; ma ścisłe powiązanie z pozaprodukcyjnymi funkcjami lasu; ochronnymi, krajobrazowymi, a przede wszystkim rekreacyjnymi. Ta złożoność powoduje, że trudno o uniwersalną klasyfikację leśnych użytków niedrzewnych.

W światowej literaturze występuje szereg terminów związanych z ubocznym użytkowaniem lasu. Są to między innymi; minor forest products (uboczne surowce / produkty leśne), special forestproducts (specjalne surowce / produkty leśne), non-wood forest benefits (niedrzewne korzyści leśne), non-woodgoods and services (niedrzewne surowce, produkty i korzyści), by-products of forests (uboczne surowce / produkty leśne), o/her forest products (inne surowce / produkty leśne), secondary forest products (drugorzędne surowce / produkty leśne). Najczęściej wszakże stosowane i najbardziej uniwersalne są dwa pojęcia; non-wood forest products (NWFP) oraz non-timber forest products (NTFP) - niedrzewne surowce / produkty leśne. Funkcjonują one od szeregu lat, jednakże dopiero w latach 90. XX. wieku istotny krok w kierunku stworzenia uniwersalnej definicji leśnych surowców niedrzewnych podjęto w ramach FAO, organizując Międzynarodowe Konsultacje Ekspertów. Powstała wówczas definicja w brzmieniu: „Non-wood forest products consist of goods ofbiological origin other than wood, derived from forests, other wooded land and Irees outside forests” (leśne surowce niedrzewne to dobra i inne korzyści biologicznego pochodzenia inne niż drewno, pochodzące z lasu, innych terenów zadrzewionych oraz z drzew rosnących poza lasami). Pojęcia „non-wood forest products" i „non-timber forest products” nie są równoznaczne; pierwsze z nich nie obejmuje w ogóle produktów drzewnych, do drugiego natomiast włącza się niektóre „uboczne” formy zastosowania drewna, głównie małowymiarowego (np. zrębki, drewno opałowe, drobne drewno użytkowe, węgiel drzewny). Słowo „forest"(leśne), zgodnie z pojęciami stosowanymi w Forest Resources Assessment2000, obejmuje również surowce i produkty pochodzące z plantacji, na przykład gumę arabską (pozyskiwaną z gatunku Acacia Senegal), czy też kauczuk (Hevea brasiiiensis). „Services” (usługi - czyli np. ekoturystyka, wypasanie zwierząt) oraz „benefits” (korzyści - m.in. ochrona gleby, wody itp.) są wyłączone z klasycznej definicji NWFPs i NTFPs; są to pojęcia szczególnie trudne do określenia, a tym bardziej do waloryzacji - przejrzysta ich definicja nadal nie istnieje (Jager 2005). Pojęcia „Non-wood forest products"! „Non-timber forest products" są ostatnio oceniane krytycznie, ale nie z powodu braku precyzji, a ze względów „marketingowych”: przedrostek „non-” (nie-) nadaje całemu zwrotowi odcień, który podświadomie może być postrzegany jako pejoratywny. Jednym z aktualnie lansowanych, pozbawionych tej wady, choć w istocie uproszczonych terminów jest „FOrest Goods and Services” (FOGS - leśne dobra, świadczenia i korzyści) (Mantau 2006).

Stan aktualny i perspektywy rozwoju ubocznego użytkowania lasu

Aktualnie na świecie obserwuje się wzrost zainteresowania problematyką ubocznego użytkowania lasu. Dostrzega się, że leśnictwie wielofunkcyjnym intensywne i racjonalne użytkowanie leśnych surowców niedrzewnych powinno być integralnym elementem trwałej i zrównoważonej gospodarki leśnej. Podczas Konferencji UNCED w Rio de Janeiro w 1992 roku określono produkty leśne „inne niż drewno” jako obszar wielkiej wagi, ze względu na rolę, jaka odgrywają w trwałym i zrównoważonym rozwoju. Zwrócono również uwagę, że leśne surowce niedrzewne to pojęcie niezmiernie szerokie; surowce te charakteryzują się ogromną różnorodnością - zarówno w sensie ich źródła, jak i produkcji czy użytkowania. Podkreślono, że użytkowanie tych zasobów powinno być z jednej strony wymiernym źródłem dochodów, z drugiej natomiast powinno być realizowane zgodnie z zasadami gospodarowania w trwale zrównoważonej gospodarce leśnej (Staniszewski 2001).

W ostatnich kilkudziesięciu latach nastąpił dynamiczny rozwój badań naukowych w zakresie ubocznego użytkowania lasu w wielu instytucjach badawczych na całym świecie. Zdecydowana większość spośród tych ośrodków należy do IUFRO (Międzynarodowej Unii Leśnych Organizacji Badawczych) lub utrzymuje ścisły kontakt z instytucjami stowarzyszonymi z IUFRO (Paschalis 1997). Uboczne użytkowanie lasu jako samodzielna dyscyplina naukowa należy w IUFRO do działu V - zajmującego się surowcami, półproduktami i produktami leśnymi. Badania prowadzone są w wielu specjalnościach, m.in.: właściwości i użytko-

12