DSCF0363

%

K

\

wanle surowców, półproduktów i produktów z lasów tropikalnych; otrzymywanie związków chemicznych z liści, kory, owoców, olejków, wydzielin itp.; produkcja energii z surowców ubocznego użytkowania lasu; użytkowanie bambusa; użytkowanie rattanu; obrót i marketing w ubocznym użytkowaniu lasu; użytkowanie leśnych produktów jadalnych; użytkowanie roślin aromatycznych; użytkowanie roślin leczniczych; bioróż-norodność.

Promocja i rozwój użytkowania leśnych surowców niedrzewnych jest istotnym elementem programu Departamentu Leśnego FAO. Od 1991 roku FAO we współpracy z różnymi ośrodkami organizuje serie roboczych spotkań eksperckich na ten temat. Organizowane seminaria dotyczyły krajów Pacyfiku i Azji (1991), Afryki (1993), Ameryki Łacińskiej (1994), Bliskiego Wschodu (1994), a w 1998 roku odbyto się spotkanie robocze na temat zrównoważonego rozwoju ubocznego użytkowania lasu w lasach strefy borealnej, na którym znalazły miejsce problemy użytkowania leśnych surowców niedrzewnych kilku państw europejskich (Vantomme 1998).

W zakresie ubocznego użytkowania lasu obserwuje się chyba największy wśród dziedzin leśnych roz-dźwięk pomiędzy teorią a praktyką. W Polsce i w większości krajów mamy do czynienia z jednej strony ze wzrastającym zainteresowaniem leśnymi surowcami niedrzewnymi, z drugiej natomiast - z poważnymi niedostatkami dotyczącymi regulacji użytkowania tych surowców. Optymalizacja ubocznego użytkowania lasu wymaga nie tylko znajomości danych dotyczących wielkości pozyskania lub skupu poszczególnych surowców, ale przede wszystkim rzetelnych informacji o wielkości i charakterze bazy surowcowej poszczególnych użytków. Tymczasem baza tych informacji jest dalece niewystarczająca. Dostępne opracowania naukowe dotyczące m.in. charakterystyki surowców, wielkości zasobów, wartości produkcji, obrazują stan zagadnienia głównie w krajach tropikalnych i subtropikalnych, a w Europie - dotyczą przede wszystkim krajów Europy środkowo-wschodniej. Większość krajów nie dysponuje informacjami na ogólnokrajowym poziomie, dotyczącymi ilości i wartości zarówno niedrzewnych surowców leśnych, jak i niematerialnych korzyści. Dostępne informacje gromadzone są na poziomie lokalnym, ich opracowanie stwarza zatem wiele trudności. Poza tym, niedrzewne korzyści i surowce leśne obejmują bardzo szeroki zakres dyscyplin, stosowne informacje mogą więc być dostępne w źródłach nie związanych z leśnictwem, co dodatkowo komplikuje analizę danych (Staniszewski 2001).

W 2006 roku po raz pierwszy pojawiła się możliwość porównania w szerokim wymiarze znaczenia ubocznego użytkowania lasu w kilkunastu krajach Europy, a to dzięki raportom krajowym sporządzonym w ramach COST (Cooperation in the field of Scientific and Technical Research), Akcji E-30, zatytułowanej Economic integration of urban consumers’ demand and mral forestry production (Ekonomiczne zintegrowanie popytu konsumentów miejskich i produkcji leśnictwa). W oparciu o raporty krajowe (Jager 2005) stworzono bazę danych w celu identyfikacji surowców, produktów i korzyści istotnych w poszczególnych krajach. Identyfikacji dokonano wg następującego schematu: znaczenie historyczne, tendencje malejące, tendencje rosnące, surowce współcześnie najistotniejsze, eksport, korzyści / świadczenia, dostęp do lasu i jego zasobów, główne aktualne problemy. Na podstawie zweryfikowanej w ten sposób bazy danych, opracowano wskaźniki ubocznego użytkowania lasu. Celem tego działania było uzyskanie porównywalnych informacji dotyczących tej dziedziny gospodarki leśnej w poszczególnych krajach Europy. W oparciu o opracowane wskaźniki, dokonano szczegółowej analizy niedrzewnych surowców i dóbr leśnych, co pozwoliło na syntetyczne podsumowanie i ocenę znaczenia tej sfery gospodarki leśnej w skali Europy (Kalinowski, Staniszewski 2007; Seeland, Staniszewski 2006).

Z analizy raportów krajowych wynika, że w krajach Europy zachodniej wskazuje się na brak lub zanikanie tradycyjnych form ubocznego użyikowania lasu. Istnieją przypadki szczególne, kiedy konkretny surowiec lub forma użytkowania postrzegana jest jako szczególnie ważna (Włochy: trufle, Dania: choinki, Irlandia: wykorzystanie roślin do celów dekoracyjnych, Szwajcaria i Wielka Brytania: pochówek w lesie, Finlandia: dekoracyjne porosty itp.). Generalnie jednak, aktualne znaczenie surowców i produktów jest tam oceniane nisko, podkreśla się natomiast wzrastającą rolę szeroko rozumianych korzyści (ochrona środowiska, sekwe-stracja węgla, rekreacja, edukacja itp.). W krajach Europy środkowej i wschodniej, gdzie również zauważa się rosnące znaczenie funkcji pozaprodukcyjnych lasu, rola leśnych niedrzewnych surowców i produktów jest nadal istotna, chociaż w większości przypadków sprowadza się do formy zbieractwa. Niemal wszędzie podkreśla się natomiast niedostatki w sferze regulacji użytkowania oraz informacji o zasobach.

13