DSCF0382

Sok brzozowy jest bezbarwną, przeźroczystą cieczą o delikatnym, przyjemnym smaku. Zawiera 0,7 do 2,0% cukrów (glukozy i fruktozy), kwasy organiczne w ilości 0,1 do 0,2%, garbniki oraz makro- i mikroelementy (0,03 do 0,07%), np. potas, wapń, żelazo, miedź, fosfor, magnez a ponadto witaminy z grupy B. Jego wartość energetyczna wynosi 23 kcal/100 ml. Obecnie wykorzystanie krajowego soku ma miejsce w niewielkim zakresie, głównie na terenach wschodnich; w okresie międzywojennym byt on natomiast u nas popularnym napojem.

W fachowej literaturze opisano racjonalne sposoby pozyskiwania soku, nie powodujące wyczerpania lub obumierania drzew (Muszyński 2002). Stwierdzono, w wyniku badań, że racjonalne pozyskiwanie soku brzozowego nie powoduje obniżenia żywotności drzew. Już w 1845 r. w Zielniku Ekonomiczno-Technicznym wydanym w Wilnie opisano sposób pozyskiwania soku z brzozy, zapewniający utrzymanie drzewa przy życiu (Lewkowicz-Mosej 1998). Niedawno, w jednej z audycji radiowych omawiając zalety i zastosowania soku brzozy podano, że zamiennie (ochraniając żywe drzewa przed zabiegiem) można też pozyskiwać sok z liści ścinanych brzóz, który ma takie same właściwości jak sok z pnia. Znany jest też bezpieczny sposób otrzymywania soku z pniaków świeżo ściętych brzóz (również ze ścinki zimowej) o znacznej wydajności, nawet do 4 razy większej niż z drzew stojących (http;/ciecinski.eco.pl/sok.html).

Sok brzozowy, nazywany oskołą, doskonale oczyszcza, wzmacnia i odmładza organizm. Jest stosowany m.in. w chorobach nerek i pęcherza, w niedomaganiach krążenia krwi a ponadto w kosmetyce. W handlu osiąga niestety wysokie ceny (głównie w sklepach z ekologiczną żywnością), często sprzedawany z dodatkiem soku z dzikiej róży, aronii lub żurawiny.

Sok brzozowy po odparowaniu wody daje gęsty cukrowy syrop. Wspomina o tym również Szwarc (1924), pisząc że był on używany w tej postaci do słodzenia potraw przez ludność wiejską. Z oskoły można też wyrabiać fermentowane napoje a nawet swoisty rodzaj piwa. Wyrób piwa z soku brzozy Betula lenta jest popularny we wschodniej części Stanów Zjednoczonych Ameryki.

W lasach państwowych na terenie Polski brzoza, głównie brodawkowata, zajmuje znaczącą powierzchnię ok. 5,9%, a jej udział miąższościowy stanowi 4,3% (Raport roczny... 2005). Drewno brzozy z północno-wschodniej Polski cechuje się bardzo dobrą jakością (sklejkowe, okleinowe). Z drzew o wysokiej jakości pnia nie należy pozyskiwać soku, gdyż nawiercane otwory obniżają wartość surowca (ewentualnie nawier-ty wykonywać poniżej planowanej linii rzazu ścinającego).

Brak jest aktualnych danych dotyczących wielkości pozyskania soku brzozowego w Polsce (jest ono prowadzone najczęściej przez osoby prywatne, w małym zakresie, do bezpośredniego zużycia). W latach 80. ubiegłego wieku, kiedy pozyskaniem tego surowca zajmowało się Przedsiębiorstwo Las - głównie białostockie, poznańskie, gorzowskie i zielonogórskie, roczne pozyskanie wynosiło ok. 450 ton (Głowacki 1995). Sok był również wykorzystywany jako stymulator przy żywicowaniu sosny. Obecnie sok brzozowy, który pojawia się w sklepach jest sprowadzany z Ukrainy i Białorusi. Można stwierdzić, że jest to wartościowy, cieszący się popytem, ale nie wykorzystywany surowiec rodzimej leśnej produkcji ubocznej. Według Muszyńskiego (2002) „pozyskiwanie soku brzozowego nie jest sprzeczne z kryteriami trwałego i zrównoważonego rozwoju lasów w Polsce, a także z racjonalnym ich użytkowaniem”.

Syrop klonowy iest otrzymywany z soku drzew, głównie klonu srebrzystego, cukrowego i czarnego (pozyskanie soku z drzew stojących, wczesną wiosną). Pochodzi z plantacji, głównie z Kanady (75% zasobów światowych) i z północno-wschodnich terenów USA. Praca na plantacjach jest w pełni zmechanizowana, sok z nawierconych drzew spływa do centralnych zbiorników.

Świeży sok zawiera ok. 3% cukru, kwasy organiczne, minerały (potas, wapń) i witaminy. Popularny syrop, o gęstej konsystencji i brunatnej barwie otrzymuje się z soku przez odparowanie wody. (zawiera nie mniej niż 66% cukru) i ma liczne zastosowania kulinarne. W1996 r. w Kanadzie wyprodukowano 19 min litrów syropu z soku klonowego. W Polsce sprzedawany jest w dość wysokiej cenie, stąd też jest mało popularny. Na podkreślenie zasługuje promocja soku i syropu klonowego w Kanadzie. Corocznie wiosną tamtejsze farmy goszczą tysiące turystów zainteresowanych samym produktem, jak i towarzyszącymi imprezami, co, jak się ocenia przynosi farmerom dochody porównywalne z uzyskiwanymi ze sprzedaży syropu (www.lowiecki.pl).

Trzeci ważny gospodarczo rodzaj soku drzewnego to lateks, dostarczany przede wszystkim przez najważniejszy gatunek kauczukodajny świata - kauczukowiec brazylijski. Pochodzi on z dorzecza Amazon-

33