DSCF0465 (2)

altruizm 101

Wyniki badań np. Johna Bowlby’ego skłaniają do przypuszczenia, że autentyczny altruista jest nie tyle produktem wrodzonych predyspozycji wewnętrznych, ile raczej osobliwych warunków i okoliczności, jakie towarzyszyły i nadal towarzyszą mu w życiu. Można więc powiedzieć, że zachowania altruistyczne ludzi są uzależnione bardziej środowiskowo czy kulturowo niż genetycznie. W niemałej mierze zależą od wpływów wychowania, a także wolnych wyborów człowieka, jego osobistego zaangażowania się w oddawaniu innym swoich przysług. Inaczej mówiąc, altruizmu można się nauczyć.

Altruizm w cywilizacji nowożytnej. Altruizm w powyższym rozumieniu doczekał się społecznego uznania dopiero z nastaniem ery nowożytnej, czyli od momentu pojawienia się chrześcijaństwa - zwłaszcza w cywilizacji europejskiej. Wprawdzie w czasach starożytnych zdawano sobie sprawę z potrzeby okazywania szacunku innym ludziom, ale obejmowano nimi wyłącznie obywateli własnego państwa. Pogląd taki głosili zwłaszcza filozofowie greccy, według których przestrzeganie zasady poszanowania drugiego człowieka nie było powinnością moralną ani w odniesieniu do niewolników i wrogów, ani wobec osób odmiennej narodowości. Ale nawet w stosunku do ludzi sobie bliskich zasada ta odgrywała rolę raczej drugorzędną. Znacznie wyżej niż zachowanie altruistyczne ceniono rozwój intelektualny swych obywateli.

Idea altruizmu znalazła swój dobitny wyraz szczególnie w religii chrześcijańskiej, a także w wielu innych religiach, dostrzegających w miłości bliźniego-jak zwykło się tam mówić o altruizmie - istotny cel i zarazem sens ludzkiej egzystencji. Głosi się w nich, iż człowiek stworzony jest do nieustającej miłości, że wartość ta jest najpełniejszą realizacją możliwości tkwiących w człowieku i że właśnie w miłości jednostka znajduje pełnię swego ziemskiego bytowania. Jednocześnie odrzuca się tam wszelką przemoc, nawet w przypadku jaskrawego gwałcenia zasady sprawiedliwości. Kiedy jednak religie, głoszące prymat miłości, tracą z pola widzenia miłość bliźniego jako jeden z podstawowych nakazów moralnych, zaczynają wikłać się w sprzecznościach między głoszonym słowem a karygodnym czynem. Wymownym tego przykładem są wojny prowadzone na tle religijnym i dające znać o sobie przejawy nietolerancji religijnej. Zgodnie jednak ze swymi założeniami doktrynalnymi w religiach tych postuluje się na ogół zgodność środków i celów. Zakłada się zatem, iż cele etycznie pozytywne (nie wyłączając nakazu miłości bliźniego) nie godzą się z uwłaczaniem godności osobistej jednostki ludzkiej, bez względu na to, kim i czym ona jest. Toteż coraz natarczywiej nawołuje się do przezwyciężania zła dobrem.

Warto w tym miejscu nadmienić również, iż - oprócz religii - różne ideologie humanitaryzmu o charakterze świeckim także wysoko oceniały altruizm jako troskę o dobro innych. Nawiązywały one do umysłowego i duchowego dziedzictwa epoki odrodzenia. Głoszone w nich idee sprzyjały różnym akcjom i ruchom filantropijnym. Podobne cele realizowano również w ramach rozwijającego się od dziesięcioleci ruchu społecznego, podejmującego wysiłek o nowy kształt życia ludzkiego (np. działalność Mahatmy Gandhiego czy Matki Teresy z Kalkuty). W Polsce do upowszechnienia altruizmu przyczynili się m.in. o. Maksymilian Kolbe i Janusz Korczak. Pierwszy wybrał śmierć, by ocalić życie innego człowieka. Drugi zaś wolał zginąć razem z dziećmi, aby móc służyć im do końca i dochować wierności w tragicznych dla nich chwilach. W pedagogice zaś Korczaka prawo dziecka do szacunku, będące podstawowym przejawem altruizmu okazywanego dzieciom i młodzieży przez dorosłych, podniesiono do rangi naczelnej zasady postępowania pedagogicznego.

Współczesne rozumienie altruizmu. Obecnie przez altruizm rozumie się zazwyczaj wyświadczanie komuś pewnej przysługi w sposób w miarę świadomy, bezinteresowny i dobrowolny. W takim rozumieniu altruizm to nade wszystko:

1) Niesienie innym pomocy lub wsparcia w wielu przeróżnych sferach świadczeń, m.in. w sferze materialnej, łącznie z różnymi czynnościami usługowymi, jak naprawa urządzeń technicznych, opiekowanie się dziećmi, robienie zakupów; w sferze cielesnej, odnoszącej się do zaspokajania głodu i pragnienia, udzielania pomocy w czasie choroby lub nagłym wypadku; w sferze informacyjnej, związanej z przekazywaniem ważnych życiowo wiadomo-