DSCF0479 (2)

inteligencja 393

je za pośrednictwem zachowań werbalnych i niewerbalnych, stąd w skonstruowanej przez Wechslera skali inteligencji znalazły swe miejsce dwie podskale - słowna i bezsłowna (Seligman, 1995).

Rodzaje inteligencji. Oprócz powyżej omówionych zdolności specyficznie ludzkich o charakterze intelektualnym, poznawczym, teoretycznym (inteligencja ogólna, inteligencja, zdolności ogólne) w literaturze przedmiotu spotyka się pojęcia wskazujące na występowanie innych rodzajów inteligencji: emocjonalnej, społecznej i praktycznej.

Inteligencja emocjonalna. Termin ten wprowadził Peter Salovey i John Mayer (1990), zaś rozpowszechnił Daniel Goleman (1997). Wpisuje się weń dosyć szeroko ujmowane następujące zdolności: znajomość własnych przeżyć, kierowanie emocjami, motywowanie się, empatia, czyli rozpoznawanie emocji u innych, nawiązywanie i podtrzymywanie związków z innymi, które łącznie wpływają na sprawność funkcjonowania człowieka w różnych sytuacjach emocjonalnych i społecznych. Wskazuje to, iż inteligencja emocjonalna stanowi konglomerat cech osobowości, zdolności poznawczych i motywacji oraz inteligencji społecznej, który jednakże nie jest niezależny od inteligencji ogólnej.

Inteligencja społeczna. Pojęcie to wprowadził Edward Thorndike już w 1920 r., określając nim zdolność rozumienia i kierowania ludźmi oraz rozumnego działania w stosunkach międzyludzkich czy w sytuacjach społecznych. Teorię tę rozwiń^ Joy Paul Guilford w swym modelu struktury intelektu, odnosząc to pojęcie do treści behawioralnych, obejmujących te informacje, które odnoszą się i są zaangażowane w poznawaniu i w różnych operacjach związanych z zachowaniami innych ludzi. Uogólniając, inteligencja społeczna stanowi zdolność do skutecznego dekodowania subtelnych wskaźników stanu psychicznego innych ludzi lub relacji interpersonalnych (Nęcka, 1994). Funkcją tak rozumianej inteligencji społecznej jest zdolność adekwatnego reagowania na problemy życia społecznego, do czego potrzebna jest odpowiednia wiedza, stosowanie właściwych strategii i planów. Wiedza społeczna obejmuje tu informacje o ludziach i sytuacjach, natomiast strategie i plany określają sposoby dokonywania osądów społecznych i wnioskowania społecznego, a także przekładu intencji na ciągi działań. Inteligencja społeczna obejmuje zatem zdolności odbierania, rozpoznawania i analizowania bodźców społecznych pochodzących z mimiki, zachowań, wypowiedzi werbalnych i relacji między ludźmi, ale także zdolność wytwarzania programów działania adekwatnych do sytuacji (Piotrowska, 1997). Inteligencji społecznej nie da się zredukować do kilku zdolności kluczowych, stanowi ona strukturę złożoną, specyficzną w treści dla określonej dziedziny lub zadania oraz dynamiczną w tym znaczeniu, że kompetencja społeczna wzrasta w odpowiedzi na zmieniającą się sytuację. Wśród elementarnych zdolności społecznych można wyodrębnić między innymi: zdolność rozpoznawania emocji, myśli, pragnień innych ludzi; zdolność wnioskowania o trwałych dyspozycjach człowieka na podstawie jego zachowań; zdolność rozumienia wzajemnych relacji interpersonalnych; zdolność rozumienia sytuacji społecznych; zdolność rozumienia norm i reguł społecznych; zdolność do odpowiedniego zachowania się w sytuacjach społecznych. Deficyty inteligencji społecznej wynikają z dysfunkcjonalnych wzorców interakcji społecznych, np. nieprzystosowania lub różnych dewiacji (iEncyklopedia Blackwella, 2000). Podobnie jak inteligencja emocjonalna, tak i inteligencja społeczna jest silnie skorelowana z inteligencją ogólną.

Inteligencja praktyczna. Pojęcie to wprowadził do psychologii U. Neisser, wychodząc z założenia, iż inteligencja ogólna mierzona najczęściej testami (zwana też dlatego często inteligencją testową) niewiele ma wspólnego z inteligencją przejawiającą się w życiu codziennym oraz w pracy zawodowej. Teoria Roberta Sternberga zakłada, iż obok inteligencji ogólnej (akademickiej) istnieje niezależna od niej inteligencja praktyczna, zwana także zdrowym rozsądkiem, która warunkuje radzenie sobie w życiu codziennym. Polega ona w zasadzie na dysponowaniu tzw. wiedzą ukrytą. Rozwijana była przez autora w ramach subteorii kontekstu, która ujmuje inteligencję w relacji do świata zewnętrznego i podkreśla rolę kontekstu środowiskowego w determinowaniu zachowania, które nazywamy inteligentnym. Inteligencja analizowana w tym aspek-