DSCF3781

Jerzy tV. Naskalski

Czynnikami ryzyka są również charakterystyczne wielkości stężeń niektóiych metabolitów (jyc. 1.1). Na przykład stężenie cholesterolu w osoczu wyższe niż 5,25 mmol/l jest czynnikiem ryzyka przyspieszonego rozwoju miażdżycy, natomiast obniżenie stężenia albuminy poniżej 40 g/1 jest czynnikiem ryzyka zgonu z różnych przyczyn. Badania laboratoryjne są zatem często potrzebne do rozpoznania u pacjenta istniejącej konstelacji „czynników ryzyka” określonej choroby (tab. 1.1).

Dane epidemiologiczne wskazują, że od czasu opanowania gruźlicy przyczyną około 95% wszystkich zachorowań i zgonów są powikłania miażdżycy, nowotwory, cukrzyca i choroby nerek. Występowanie tych chorób najsilniej określa aktualny stan zdrowia „statystycznego pacjenta” zgłaszającego się na badania lekarskie. Na podstawie rejestrów zachorowalności można zatem sporządzić listy najbardziej prawdopodobnych rozpoznań dla kobiet i mężczyzn w określonych grupach wiekowych. Są to choroby określane jako „epidemiologicznie należne” do danej grupy populacyjnej. Znajomość aktualnej konstelacji czynników ryzyka pacjenta, umożliwia ocenę statystycznego prawdopodobieństwa wystąpienia „należnej epidemiologicznie” choroby w czasie 2,5 lub 10 lat. Istnienie listy rozpoznań epidemiologicznie należnych porządkuje sposób postępowania lekarza w kontakcie z pacjentem, który nie zgłasza żadnych dolegliwości. Badając pacjenta, lekarz rozpoczyna

220

A

Ę 200

p

o 140

o

o

to 120 —

f

<5.2

Cholesterol [mmol/l]

Ryc. 1.1. Zachorowalność na zawal serca u ludzi (kobiet I mężczyzn) z określonym stężeniem cho e-sterolu w surowicy [wg P. Wlldlng, A. Bafley, 1978J

_Chemia kliniczna jako nauka o parametrycznym sposobie opisu stanu zdrowia i choroby

procedurę diagnostyczną od próby wykluczenia choroby „należnej”, czyli z epidemiologicznego punktu widzenia najbardziej prawdopodobnej (tab. 1.2).

Taki sposób postępowania pozwala ograniczyć liczbę badań koniecznych dla oceny stanu zdrowia pacjenta tylko do tych, które potwierdzają lub wykluczają choroby najbardziej prawdopodobne, stosownie do wieku, płci, warunków pracy lub wcześniej rozpoznanych, przebytych lub trwających chorób. Wykluczenie najbardziej prawdopodobnego rozpoznania kieruje uwagę lekarza na kolejne prawdopodobne rozpoznanie. W każdym jednak wypadku znana jest najkrótsza droga dojścia do diagnozy. W postępowaniu wykluczającym duże znaczenie mają profile badań laboratoryjnych dobrane stosownie do rozważanych rozpoznań.

Tabela 1.1. Podstawowe badania chemiczne wykonywane w celu kontroli występowania zaburzeń homeostazy

Glukoza we krwi (ilościowo) i obecność glukozy w moczu w celu rozpoznania i monitorowania przebiegu cukrzycy

Bilirubina bezpośrednia i pośrednia w surowicy i barwniki żółciowe w moczu w celu rozpoznania i monitorowania przebiegu chorób wątroby

Stężenie białka całkowitego w surowicy i dobowa utrata białka w celu rozpoznania zespołu nerczycowego

Stężenie azotu pozabiałkowego w celu rozpoznania niewydolności nerek

Stężenie kwasu moczowego w celu rozpoznania dny

Tabela 1.2. Choroby najczęściej występujące w kolejnych dekadach życia człowieka, stanowiące podstawę dla formułowania hipotezy diagnostycznej

Dekada życia	Najczęstsze rozpoznanie
I	choroby nowotworowe, choroby zakaźne, zaburzenia rozwojowe, wady genetyczne, niedobory odpornościowe, zespoły złego wchłaniania, niedokrwistość
Ę	choroby zakaźne, zaburzenia endokrynne, choroby nowotworowe, urazy, choroby nerek, niedokrwistość
lll-IV	zaburzenia endokrynne, urazy, infekcje dróg moczowych i nerek (kobiety), powikłania ciąży i połogu, nadwaga, choroby zakaźne przenoszone drogą płciową
V	nadciśnienie tętnicze, choroba wieńcowa serca, choroby naczyń, zaburzenia endokrynne (kobiety), choroby nowotworowe (kobiety), nadwaga
VI	nadciśnienie tętnicze, miażdżyca naczyń, zaburzenia endokrynne, nietolerancja glukozy i cukrzyca, choroby nowotworowe
VII	choroby nowotworowe, miażdżyca naczyń, infekcje dróg moczowych i nerek, przewlekłe stany zapalne
VIII	choroby nowotworowe, miażdżyca naczyń, cukrzyca, choroby zwyrodnieniowe

11