DSC06910

Rozdział ni

Typologia postaw rodzicielskich

1. Wprowadzenie do zagadnienia

Dom rodzinny jest swoistym środowiskiem wychowawczym, w którym zachodzi proces zaspokajania potrzeb, kształtują się wzory postępowania oraz tworzą się zasadnicze elementy osobowości społecznej dziecka. Jedni z pierwszych zwrócili na to uwagę psychoanalitycy: J. Fliigel, E. Jones, F. Wdckes, W. Healy, A. Bronner, A. Bowers, A. Aichorn i inni. J. Fliigelw swej książce pt. The psycho-analytic study of the family (1921) mówi o znaczeniu stosunków między rodzicami a dziećmi, przywiązując do nich duże znaczenie. Rodzice nazbyt surowi — stwierdza Flii-gel — nadmiernie ekspresywni lub nazbyt troskliwi mogą wywołać swym postępowaniem bunt dziecka przeciw autorytetowi, który może objawiać się różnie, np. w zaprzestaniu respektowania rad i nakazów rodziców oraz ich zastępców — nauczycieli. Podobne stanowisko reprezentował E. Jones, który dostrzegł ścisły związek między postawami matki i dziecka. W swojej pracy pt. Papers on psycho-analysis (1923) mówi on: „Przekonałem się, że osoby, które w dzieciństwie ukształtowały w sobie postawę wrogości w stosunku do rodziców, zachowują się podobnie w stosunku do własnych dzieci”. Poglądy E. Jonesa podzielała F. W i c k e s, która w pracy zatytułowanej Inner world of child-hood (1927) stwierdziła: „W ciągu długiego i starannego studiowana osób normalnych i neurotycznych zauważyłam większy wpływ domu i sytuacji rodzinnej na rozwój charakteru niż czynników pozarodzinnych”. Obserwacje nad różnymi rodzinami dokonane przez innego austriackiego psychoanalityka, A. Aichorna

(1935), wykazują, iż nadmiar miłości, podobnie jak i jej zawsze kształtują w dziecku tendencją do egocentryzmu oraz rodzą negatywne reakcje na bodźce pochodzące z otoczenia.

Późniejsze badania nad stosunkami rodzinnymi, prowadzone w wielu ośrodkach naukowych świata, potwierdziły poglądy i hipotezy psychoanalityków, dotyczące wpływu postaw rodziców i atmosfery rodzinnej na rozwój dziecka. Wspólnym mianownikiem poszukiwań jest przekonanie, że wpływ domu na dziecko jest silny, ponieważ jest długotrwały/ Niektórzy badacze, jak"’ M. Taegre i J, Anderson, posuwają się aż do twierdzenia, że „wszelkie wypaczenia w zachowaniu się dzieci można przypisać wpływom stosunków domowych”/ Podkreśla się przyl tym fakt, że dom rodzinny stanowi świat, || którym dziecko „na długo przed osiągnięciem wieku szkolnego styka się z różnymi trudnymi sytuacjami i rozwija się w kierunku sprostania wymaganiom życia” (Shoben, 1949, s. 101 i nast.).

Wydaje się, że pogląd M. Taegre’a i J. Andersona jest może zbyt skrajny, a zatem tylko częściowo słuszny. Dziecko, pod wpływem takich mechanizmów psychologicznych, jak: naśladownictwo, warunkowanie instrumentalne, wynosi z domu szereg wzorów zachowań. 'Nie dotyczą one jednak wszystkich sytuacji społecznych i uzupełniane są przez wzory zdobywane w innych grupach, szczególnie w grupach rówieśniczych.

Analizie naukowej poddano różne aspekty stosunku rodziców do dzieci. Niektórzy badacze' wskazują np. ną wpływ stosunków rodzinnych—na-€e€diy^asohawQŚGł-4-rozwój dziecka. Na uwagę zasługują tu badania L. Hoffeditz (1934, s. 214 i nast.) nad podobieństwem i różnicą cech osobowościowych między rodzicami i dziećmi, J. Pietera (1961) nad związkiem środowiska rodzinnego z rozwojem umysłowym dzieci, A. Browna, J. Morris o na i G. Couch (1947) nad wpływem atmosfery emocjonalnej w rodzinie na rozwój charakteru dziecka. Podobne wnioski na podstawie badań przeprowadzonych w Polsce sformułował S. Kowalski (1950), który dostrzegł zależność między środowiskiem społecznym rodziny a „wszelkimi czynnościami psychicznymi dziecka, jego osobowością, jego inteligencją”.

A. Baldwin (1948) mówi o wpływie „demokratyzacji domu” na socjalizację dziecka przedszkolnego. Z badań autora wy-

«• 51