4

15

2. Postawy rodzicielskie

Interesujące próby typologii postaw rodzicielskich podjęli także A. Roe i E. Scha-efer. Model postaw opracowany przez Annę Roe zawiera dwie główne postaw)' rodziców: postawę ciepła i postawę chłodu. Postawa ciepła łączy się tu z akceptacją, która z kolei może występować w dwóch odmianach: akceptacji pełnej (akceptacja kochająca) bądź sporadycznej, okazjonalnej (akceptacja przypadkowa). Postawa chłodu natomiast łączy się z unikaniem kontaktu z dzieckiem, prowadzącym albo do zaniedbywania go, albo do całkowitego odtrącenia. Z postawą chłodu i ciepła wiąże się koncentracja uczuciowa na dziecku. Przy postawie ciepła uczuciowa koncentracja przejawia się zachowaniem nadmiernie chroniącym, zaś przy postawie chłodu nadmierna koncentracja przejawia się nadmiernymi wymaganiami. W rezultacie A. Roe wyodrębniła sześć głównych typów zachowań rodziców, które są odzwierciedleniem ich emocjonalnego stosunku do dziecka. Są to: 1) akceptacja przypadkowa (o charakterze dorywczym), 2) akceptacja kochająca, 3) koncentracja nadmiernie chroniąca (opiekuńcza), 4) koncentracja nadmiernie wymagająca, 5) unikanie odtrącające oraz 6) unikanie zaniedbujące (za. M. Ziemska I986a; A. Grochowska 1993).

Inną propozycją klasyfikacji postaw rodzicielskich jest hipotetyczny kolisty model typów zachowań, obejmujących relacje matki z dzieckiem w ujęciu E. Schaefe-ra. Poszczególne postawy rodzicielskie przedstawione są tu jako zbliżające się lub oddalające od podstawowych wymiarów, do których Schaefer zalicza: „autonomię - władzę” oraz „miłość - wrogość”. Na obwodzie koła autor umieścił postawy najbardziej do siebie zbliżone. Bieguny wymiaru „władza - autonomia" są zbieżne z postawami posiadania i swobody, zaś bieguny wymiaru ..miłość - wrogość” z postawami akceptacji i odrzucenia. Do postaw, które wyznaczone są poprzez autono mię i miłość Schaefer zalicza postawy: swobody, uznania praw dziecka, współdziałania i akceptacji. Biegunom wymiarów „miłość - władza” odpowiadają następujące postawy: akceptacji, nadmiernego pobłażania, chroniącego pobłażania, nad miernego chronienia, posiadania. Władza i wrogość wyznaczają takie postawy, jak postawa posiadania, autorytatywnego dyktatorstwa, żądającego przeciwstawiania się i odrzucenia. Z kolei między wTogością i autonomią autor umieścił: postawę odrzucenia, zaniedbywania, obojętności, luźnego stosunku, swobody (za: M. Ziemska 1986a: A. Grochowska 1993).

Na gruncie polskim projekt typologii postaw rodzicielskich opracowały in.in. M. Braun-Gałkowska (1986) oraz M. Ziemska (1986a).

Model postaw rodzicielskich zaproponowany przez M. Braun-Gałkowską (1986) opiera się na założeniu, że dla rozwoju dziecka niekorzystne są postawy skrajne. Autorka preferuje natomiast tzw. umiar wychowawczy, który opiera się na czterech wymiarach: 1) bliskość - odnosi się do dystansu emocjonalnego pomiędzy członkami rodziny; 2) pomoc - zakres darzenia się pomocą w rodzinie: 3) swoboda - stopień zostawionej samodzielności; 4) wymagania stawiane członkom rodziny. Wymiary te posłużyły M. Braun-Gałkowskiej do określenia przeciwstawnych sobie postaw. niekorzystnych w aspekcie wychowawczym, które charakteryzują się niedomiarem bądź nadmiarem czegoś. Te postawy to: