DSC06911

nika, że „demokratyzacja domu” wpływa na aktywność i niezaJł Jeżność dziecka oraz redukuje jego napięcia, likwiduje lęki.

Inni badacze wskazują na związek warunków materialnych I i atmosfery rodzinnej z przebiegiem i wynikami pracy szkolnej łj dziecka. Badania na ten temat przeprowadzały na szerokim ma- f teriale empirycznym H. Radlińska (1938) i M. Tyszko-] w a (1964), biorąc pod uwagę takie zmienne, jak warunki spo- I łeczno-ekonomiczne, kulturalne i atmosfera wychowawcza rodzi- f ny dziecka. O wpływie postawy wychowawczej rodz&ców na wy- f niki pracy w szkole pisali: J. Konopnicki. (1966), L. W o- » łoszynowa (1953), J. Pieter (1937), S. ŁapkoWska I fW6,8J, M. K u ba cją_X19£8)4-4»ni.

Widu współczesnych badaczy koncentruje się na analizie psy- I chologiczno-soc j ologiczne j postaw rodzicielskich i ich znaczeniu w kształtowaniu osobowości dzieci. Badania takie podjęto szczególnie po drugiej wojnie światowej. Ich autorzy uważają, że poznawanie postaw rodziców oraz mechanizmów, które je kształtują, stanowi pilne zadanie dla psychologów społecznych. Podkreślają to szczególnie amerykańscy socjologowie i psychologowie, tacy jak: J. P. Siat er (1962), L. Burchinal (1958), I E. Schaefer (1961) i inni, oraz badacze radzieccy: N. Soło- t&J w j o w (Wilno), N. Jerszowoj (Moskwa), G. Slesariew (Moskwa), i inni, którzy na ogólnozwiązkowym sympozjum poświęconym rodzinie (Wilno 1967) przedstawili wyniki swych badań i program dalszych poszukiwań (Kiriłłowa, Pankratowa, 1967).

Symptomatyczne są tu wyniki poszukiwań socjologów radzieckich, którzy przebadali za pomocą ankiet 15 tysięcy dziewcząt i chłopców, interesując się m. in. wpływem różnych instytucji . wychowawczych na kształtowanie się osobowości młodzieży. Okazało się, że większość badanych wskazała na dom rodzinny, a szczególnie na postawy rodziców, jako czynniki najbardziej ... znaczące w ich życiu.

W dalszej części pracy chcielibyśmy dokonać krótkiego przeglądu definicji postawy, sformułować określenie postawy rodzicielskiej i zaprezentować typologię postaw rodzicielskich wraz z niektórymi ich modelami. Niniejszy rozdział stanowi zatem wprowadzenie do analizy wyników badań własnych, których przedmiotem były postawy dzieci wobec rodziców i rodzeństwa.

Określenie postawy jest rzeczą trudną ze względu na wieloznaczność tego słowa. Najbardziej rozpowszechnione w literaturze zachodniej (zwłaszcza angielskiej i francuskiej) definicje tego słowa w znaczeniu ustosunkowania się do czegoś lub stosunku do kogoś (można także mówić o postawie w sensie posturę) dadzą się ująć w 4 grupy.

Do pierwszej zaliczymy te definicje, według których istotą postawy jest orientacja wobec czegoś zawierająca intensywny składnik intelektualny. Przykład takiego rozumienia pojęcia postawy daje N. Prońko (1961, s. 179 i nast.), według którego każda osobowość zawiera intelektualne stanowiska np. wobec wojny, prywatnego czy społecznego posiadania, środków produkcji. W podobny sposób pojmują postawy K. L o v e 11 (1962, s. 74) i L. Cronbach (1959, s. 325). Zdaniem pierwszego — postawy są „odbiciami intelektualnymi lub społecznie uwarunkowanymi przekonaniami”. L. Cronbach uważa, że definiowanie postawy jako tendencji (as a tendency) do poszukiwania lub unikania kogoś lub czegoś jest pożyteczne, ale nie kompletne. Niektóre postawy — jego zdaniem — są bardziej „przeniknięte rozumem”, ale inne —bardziej uczuciem. Podobnie, zdaniem F. McKinneya (1961), tylko niektóre postawy są organizacją „czysto myślową” (elear thińking). Odnosi się to przede wszystkim do postaw politycznych, ekonomicznych itp.

Drugą grupę tworzą psychologowie,- którzy pojęcie postawy wiążą bardziej z procesem emocjonalnym niż z intelektualnym. [TM przykład J. Guiiford (1959, s. 223) twierdzi, że w otocze-J niu człowieka nie ma osób i rzeczy, wobec których byłby on obo-r jętny, których by nie lubił lub nie przestał lubić. Biorąc pod uwagę ten pogląd, Guiiford jest zdania, łże postawy to przede > wszystkim uczuciowe ustosunkowanie się”'wobec „społecznych przedmiotów” i „społecznych działań”. Przyznaje on, że postawy zawierają pewien element intelektualny, ale wartościujące prze-I życie uczuciowe występuje w nich najwyraźniej. W zbliżony do [ J. Guilforda sposób określa postawę A. Edwards (1957, s. 2) —

• według niego postawa jest „stopniem przyjemnego albo nieprzy-

53