123928

Nietzsche nie podejmował kwestii istnienia lub nieistnienia Boga, lecz stwierdził, że Bóg nie wpływa na faktyczne życie ludzi. Idea Boga przestała mieć znaczenie. Nietzsche poddał krytyce zastaną moralność, opartą na religii chrześcijańskiej. W dwudziestym wieku ateistyczną wersję egzystencjalizmu głosili przede wszystkim Jean-Paul Sartre oraz August Camus. Egzystencjalizm Sartre'a był być może ostatnim, jak dotąd, ruchem filozoficznym, który wzbudził tak szerokie zainteresowanie nie tylko u fachowców. Znalazł on wyraz nie tylko w traktatach filozoficznych, lecz także w dziełach literackich, poetyckich, w dramacie, a po części nawet i w filmie. Egzystencjalizm wpłynął nawet na określony sposób zachowania się ludzi, wypowiadania się i ubioru. W latach pięćdziesiątych i sześćdziesiątych w Europie Zachodniej, a nieco później i w Polsce, zapanowała wręcz swoista moda na egzystencjalizm, przejawiająca się w różnych dziedzinach życia.

3. Główne idee filozoficzne

A.    Ontologia i antropologia

Wszelki byt, całą rzeczywistość, Sartre dzielił na "byt-w-sobie" i "byt-dla-siebie".

Byt-w-sobie jest sposobem istnienia rzeczy, będących poza naszą świadomością. Rzeczy te po prostu istnieją, chaotycznie, nie mając żadnej istoty. Nie wywołują w człowieku żadnych odczuć, poza mdłościami. Istnieją bez racji, w sposób zbędny i absurdalny. Można sformułować zasadę Ens et absurdum convertuntur (Byt jest zamienny z absurdem). Dopiero świadomość ludzka nadaje im jakąś istotę, określa je. Byt-dla-siebie - to byt ludzki. Odznacza się on samowiedzą, czyli cogito. Cechą bytu-dla-siebie jest też intencjonalność, czyli odniesienie do bytu-w-sobie. Świadomość, która nie byłaby świadomością czegoś, byłaby nicością. Cechą bytu-dla-siebie jest też wolność. Sartre mówił wręcz, że człowiek jest skazany na wolność. W jednym ze swych dramatów pisze: "Nagle wolność runęła na mnie". Nie jest to wolność od egzystencji. Poza tym, że człowiek istnieje, cała jego egzystencja jest projektem. Człowiek jest suwerenny w swoim działaniu. Tworzy sam siebie i nikt nie jest w stanie mu powiedzieć, jakim będzie jutro ani tego, jaka będzie przyszłość ludzkości. Dzięki wolności człowiek może działać nie tylko w świecie rzeczy, ale i w świecie wartości, przy czym wartości te sam tworzy. W swych wyborach moralnych nie może się na niczym oprzeć, gdyż nie ma obowiązujących praw moralnych. Człowiek jest więc samotny w obliczu decyzji. Zdaniem Sartre'a, człowiek jest skazany na samotność, nawet w miłości. Miłość bowiem polega na tym, że jedna osoba próbuje posiąść wolność drugiej. Drugiego człowieka Sartre określał mianem obcego. Jest on zagrożeniem dla wolności. Jeśli kochające się osoby chcą zachować wolność swoją i drugiego, wówczas oddzielają się od siebie. Miłość więc nie znosi samotności, ale ją jeszcze mocniej uwydatnia. Świat i egzystencja ludzka stają się dla Sartre'a absurdalne, a jego filozofia staje się filozofią rozpaczy. Pisał, że "istnienie nasze jest istnieniem daremnym". Rozpacz jest trwałym elementem ludzkiej egzystencji.

B.    Ateizm

W pismach Sartre'a nie mamy systematycznego wykładu ateizmu. Wydaje się jednak, że można sprowadzić ów ateizm do trzech przesłanek: dwie z nich mają charakter antropologiczny, trzecia - ontologiczny.

Obie przesłanki antropologiczne odwołują się do wolności człowieka. W dramacie Diabeł i Pan Bóg znajdują się słowa: "Bóg nie istnieje, płaczmy z radości, jesteśmy uwolnieni". Pierwsza racja na rzecz ateizmu wywodzi się z pesymistycznego spojrzenia Sartre'a na człowieka i na relacje międzyludzkie. Bóg jest kwintesencją drugiego, który ogranicza moje Ja. Bóg ciąży nad człowiekiem swoim nieustannym spojrzeniem. Ta niedyskrecja Boga jest