DSCN0451

zmrocznika wilczomleczka, który przeżył parę godzin w temperaturze 54,3°C. Granice wytrzymałości innych gatunków są znacznie niższe. Bor-ner wspomina, że w klimacie umiarkowanym temperatura 30°C działa ujemnie na rozwój mszyc, powodując ich odrętwienie i spadanie z roślin żywicielskich, a temperatury powyżej +35°C są już śmiertelne.

Zmiany zachodzące pod wpływem niskich temperatur dzieli się na dwie fazy, a mianowicie: fazę odrętwienia, która zaczyna się w temperaturze poniżej zera fizjologicznego i kończy w momencie pojawienia się kryształków lodu w tkankach, i fazę zamarzania, która rozpoczyna się z chwilą powstania pierwszych kryształków lodu i kończy śmiercią owadów. Odrętwienie jest zjawiskiem okresowym i może minąć, jeżeli nie trwa zbyt długo. Przy przedłużającym się odrętwieniu śmierć może nastąpić na skutek zwiększania się lepkości, rozwarstwienia i innych zmian protoplazmy pod wpływem zimna. Fazę drugą opóźnia u owadów zjawisko przechłodzenia. Frzechłodzenie polega na tym, że woda znajdująca się w organizmie nie zamarza w temperaturze poniżej zera ¹. Graniczne temperatury przechłodzenia wynoszą od kilku stopni do — 53°C. Granice te uwarunkowane są różnymi czynnikami, których wpływ nie został całkowicie wyjaśniony, niemniej można stwierdzić, że granice przechłodzenia mogą regulować następujące czynniki fizjologiczne i ekologiczne:

1)    stan odwodnienia organizmu: im mniej wody nie związanej chemicznie, tym wytrzymalszy jest owad na niskie temperatury;

2)    temperatura otoczenia: niskie temperatury obniżają punkt przechłodzenia i odwrotnie;

3)    przebieg oziębiania: im jest wolniejszy, tym niższy punkt przechłodzenia;

4)    zmiany sezonowe: stadia zimujące są wytrzymalsze na działanie niskich temperatur niż stadia letnie; wiosną punkt przechłodzenia podnosi się;

5)    kilkakrotne zamarzanie osobnika: obniża punkt przechłodzenia albo przechłodzenie nie występuje;

6)    odżywianie się owadów reguluje w pewnym zakresie zarówno przebieg reakcji biochemicznych, jak i możliwości odwodnienia organizmu;

7)    wiek i płeć owadów: najmniej wytrzymałe są owady aktywne biologicznie, stadia rosnące oraz larwy bezpośrednio po linieniu;

8)    pochodzenie, geograficzne: wytrzymałe na -niskie temperatury są szczególnie gatunki ze strefy średnich szerokości geograficznych, zwykle pochodzące z północy albo z północnymi spokrewnione.

Z chwilą pojawienia się kryształków lodu w płynach ustrojowych temperatura ciała podnosi się pod wpływem ciepła utajonego, wydzielanego przez zamarzającą wodę. Następnie ponownie powoli spada, ale śmierć owada następuje przy wyższych temperaturach niż punkt przechłodzenia.

Temperatura efektywna. Termochemiczne prawo sumowania ciepła mówi, że ilość ciepła zużyta w określonym procesie chemicznym jest

394

1

Niektórzy autorzy przyjmują, że przechłodzenie można tłumaczyć zjawiskiem 'witryfikacji. Polega ono na tym, że przy szybkim przejściu ciała ze stanu ciekłego w stan stały może zostać pominięte stadium krystaliczne i ciało od razu przechodzi w stadium szkliste. Zjawisko to może zapobiegać powstawaniu kryształków lodu i ułatwić przechodzenie wody w stan szklisty, co obniża punkt zamarzania.