DSCN0890

WSTM

16

14

sc^ptycsna i podgnił w a wiedza i^spal^i^ się s Chrystusową post% wą rtułosei i ofiary, z nadzieją przeżycia nowej, pozakonfesyjnej wug boskiego ładu. Indywidualizm. nonkonfor tniz m. ryzykowne przekn*. czarne granic poznania (az w sferę obłędu) paradoksalnie pozwalają bohaterom powieści odkryć (ukształtować) w sobie twórczą Jaia t stworzyć now ą, personahstycz uą wspólnotę, wyzbytą konfliktów £jfl rodowosciowych i społecznych.

W strukturę dzieł inicjacyjnych pisarz włączył składniki innych odmian powieści: sensacyjnej, historycznej, współczesnej* fragmenty groteskowo-satyryczne (Thjemnicre miasto w Xiędzu Fauście), wier-szowane traktaty społeczne {Hy mn banity), wcześniej publikowane! cykle liry ków [Kaukaz. Tatry) oraz nowe wersje poematów prozą (/?d-l zony obłok. Bezaliel. .Wszo więźnia).

Monografista powieści mógłby precyzyjnie odpowiedzieć na py* tanie: czy to współistnienie rożnych idei. symboli i form literackich tworzy organicznie spójny amalgamat? Czy też owa skłonność, jak wskazywał sam pisarz, „wsysania fragmentów do większych całości**,® prowadzi do powstania swoistego bricolage' u?'-^v Jedno nie ulega wątpliwości: wyraźna jest ewolucja pisarstwa Micińskiego — od liryki ku preekspresjomstycznym dramatom i synkretycznym powieściom opartym na strukturze mitu (mitopowiese).²¹ Jednakże we wspomnianych dramatach i powieściach wizje poety nie ulegają jeszcze redukcji, uproszczeniu.

Micińskiego coraz bardziej w tym okresie kusi rola wieszcza Potrafi ją jeszcze, na co wskazują zwłaszcza NieMa i Xiądz Faust, realizować w literaturze bogatej problemowo, wieloaspektowej, kreacyjnej, nie ilustracyjnej.

Powieść Wiła (powst. 1912—1913), osnuta wokół wydarzeń związanych se zjazdem kaniowskim (1787), otwiera szereg utworów hi-storiozofieznych, które nawiązują do okresu rozbiorów. Potencjalna wieloznaczność symboli i mitów została tam już osłabiona w imię patriotycznego dydaktyzmu. Równolegle z tworzeniem wielkich mi to*

11 POtiTA Wl&JONKM 1’KOKOK IDEOLOG

powieści Miciński, ideolog jedności słowiańskiej, kreśli cykl drama-tyczny Koniec We nety (powst. 1910-1913), „umwersalno-dydaktycz-nąprzypowieść o trwałości słowiańsko-germańskiego konfliktu”.²²

W ostatnim okresie twórczości (1914-1918) pisarz jakby sam redukował, ograniczał własne możliwości. Nie ustawał w poszukiwaniu nowych form „rewolucji z Ducha’*, o czym pisał w ostatnim programie odnowy Polski i ludzkości Ku czemu Polska idzie,²* ale coraz częściej zrzekał się swobody poety w imię obowiązków Tyrteusza i moralisty.

Jednak także w tym okresie Miciński — nauczyciel narodu — tworzy dzieła, które imponują bogactwem idei i rozwiązaniami artystycznymi wyprzedzającymi epokę. To przede wszystkim Termopile polskie. Misterium na tle życia i śmierci księcia Jozefa Poniatowskiego (powst. 1913—1914) oraz nie ukończona „fantazja powieściowa” Mene-•Mme-Thekel- Upharisim (powst. 1913—1914), osobliwe połączenie fan-tazmatyczności i dydaktyzmu.²⁴

Ale w produkcji poetyckiej rozsianej w polskiej prasie wydawanej podczas wojny na terenie Rosji żywioł wyobraźni wygasa, uśmiercony polityczną służebnością. Odnosi się to także do pisanych wówczas dramatów (Mściciel Wenety, „misterium-jasełka" Królewna Orlica i znany jedynie z omówień i fragmentów, olbrzymi poemat dramatyczny W katedrze Ornaku). Gorączkowa praca pisarza-neomesjanisty była zrozumiała u „spadkobiercy Króla-Ducha”, ale nie mogła przynieść oczekiwanych efektów. Mesjanistyczny szyfr okazał się martwą literą.

„Słowo staje się Verbum, ciałem w wizji” — głosił pisarz w Królewnie Orlicy ,²⁵ ale ten sąd bardziej pasował do wcześniej szych dokonan poetyckich. Na progu niepodległości słowo Micińskiego ulegało dewaluacji. Wizjotwórcze intencje urzeczywistniały się na opak - w manierycznym komentarzu do bieżących wydarzeń.

elit)w (

® 2ob. *J. Tynwki, Inicjacji , ą cyt. s SOI

² Zoh W. Gutowski,    mumia jutui rtiMuuri \tn a .•    *    >

I £*^*<"**^    i<*oYuw    •*"»****«¥*

¹ lob W (jrtrtowttkł. Mil w cmMUłMiMtM... V. , ._, .    . .

mnumMci    w abu

po takim XIX > XX weku. Toruń 1990._

'WÓZ

w $tot

²² T. Wróblewska. Aneks do; T Miciński, Otwory dramatyczne. t. 4; Mściciel VH mety. Królewna Orlicti. Scena z ..Hamleta". Kraków 1984. s. 274.

W publikacji ibion<wtj; Miasto sunętego Jana. Moskwa 1916.

²⁴ Zob, M Podrasa-Kwiatkowska. Mina z kości słoniową/ i hamlnica. czyli mię-dty łk\< Ksseintesem a Piotrem Skargą, w: Studia o Tbdeuszu Micmsktm, di. cyt.

T Miciński Królewno (