DSCN1238

INTKNSY WN( )Ś(' 01)1 )Z1 Ał.Y W AŃ IY/.Y MSK KII NA PÓŁNOC Ol) ŚRODKOWEGO DUNAJU

NAPISAŁ

JERZY WIELO WIEJSKI

W ciągu czterech pierwszych wieków n.e. środkowa Europa dzieliła się na dwa odrębne kręgi kulturowe: Imperium Romanum oraz tzw. Barbaricum. Rozdzielające je nurty Renu i Dunaju, a potem również potężne fortyfikacje limesu nie stanowiły nieprzebytej zapory dla obustronnych kontaktów i oddziaływań >. Ponieważ jednak cywilizacja rzymska zdecydowanie przewyższała kulturę pozostałych ludów Europy, przeto z natury rzeczy wpływ jej na życie mniej rozwiniętych sąsiadów musiał przewyższać siłę oddziaływań idących z północy na południe. Myślę oczywiście o wzajemnych stosunkach pokojowych, gdyż konflikty wojenne ukazywały nieraz nie tylko liczebną przewagę „barbarzyńców”, którym zresztą przypadło w udziale ostateczne zwycięstwo nad zachodnim cesarstwem rzymskim.

Zagadnienie wpływów rzymskich na kulturę ludów Europy środkowej, zwanej przez pisarzy antycznych Germanią, od blisko stu lat jest przedmiotem zainteresowań wielu badaczy2. Na podstawie źródeł pisanych, językowych i archeologicznych ukazali oni szereg przejawów infiltracji rzymskiej oraz jej skutków w różnych dziedzinach życia ludności miejscowej.

Nie zamierzam tu omawiać tych prac, gdyż mija się to z. celem niniejszego artykułu. Zadaniem, jakie sobie postawiłem, jest próba ukazania, głównie na bazie źródeł archeologicznych, jak przedstawia się kwestia intensywności oddziaływań rzymskich pomiędzy środkowym Dunajem a Bałtykiem. Zagadnienie to było już nieraz poruszane w literaturze. Wzmianki pisane, a także inne dane posłużyły niektórym badaczom do wyróżnienia zasadniczych stref politycznych i kulturowych na północ od Dunaju. Szereg historyków, jak Th. Mommsen \ E. Kornemann^{1 2 3 4} i J. Klose ⁵, wyróżniło wzdłuż północnej granicy imperium pas państw „klientelnych” obejmujący m.in. obszary pomiędzy Dunajem a pasmem sudecko-kar-packim. Jeszcze dalej posunął się K. Majewski, który wskazał na przypuszczalne istnienie na północ od strefy państw klientelnych pasa kontaktujących się z nimi „państewek plemiennych” zajmujących obszary południowej i środkowej Polski, dorzecza Prutu, Dniestru i Bohu ⁶.

Jeśli chodzi o zagadnienia handlu, to H. J. Eggers wyróżnił strefę handlu granicznego, obejmującą niewiele ponad 100 km szerokości, oraz strefę handlu

który wydrukowano w pracy: I . Kornemann, Staaten, Vólker, Mdtmer, Aus der Geschichte des Altertums, Das Erbc der Allen, / 26, Leipzig 1934, s. 96 nn., oraz. w zbiorze tegoż autora: Gestalfen utul Retche, Leipzig 1943, s. 323 nn., mapka II.

5    J. Klose. Rams Klientel Randstaaten am Rhein und an der Donau, Bcltrdge zu Ihrcr Geschichte und rechtilchen Stcllung im I. und 2. Jahrhundert n. Chr.. Brcslau 1934.

6    K Majewski, Uwagi do medalionu Jovianusu i Boroczyc.

na Wołyniu, Archeologia X 1958 (1960). *. 177    179 i mapka

ryc. 3; tenże. Klienci Rzymu i ośrodki władzy „książąt plemiennych" w Europie Środkowej w okresie cesarstwa h Swłeth ifódełarcheologicznych. Archeologia XIII 1962(1963),» 56 62

1

W artykule tym poruszam tylko ogólnie pewne zagadnienia, które bardziej szczegółowo analizuję w przygotowywanej do druku rozprawie na temat związków rzymskich prowincji Noricum i Pannonii z obszarami pomiędzy środkowym Dunajem a Bałtykiem.

2

*    Serię prac na temat wpływów rzymskich rozpoczął C. I Wiberg, Der Einfluss der klassitchrn Yiilker auf den Norden durch den Handelsrerkehr, Hamburg 1867.

3

*    Th, Mommsen, Rómlsche Geschichte, I. V, mapa I: „Rftmischcs Reichsgebiet mit ł.mschlim der ('lientelstaaten''.

4

Referat E. Korne manna wygłoszony na VII Międzynaro

5

dowym Kongresie Historyków w Warszawie 26 VIII 1933,