DSCN1774

munikowaniu. Ta kreowana rzeczy**!* jest aweryfikowalna, często jawnie waży prawdę, narzuca pewien zwycaj ^ zykowy, którego należy przestrzegać wtedy, gdy uznaje się to za absurdalne fai [J. Bralczyk 1981]). Prowadzi to począć wo do zjawiska dymorficzności, aż narzucony sposób postrzegania izeczysi. stości i wpojone kalki językowe przenikaj także do obszaru mikrospołecznego, a nnq do sfery prywatności. Proces ten wspóhrt. stępuje z ingerencją struktur władzy w tycie na poziomie mikrospołecznym. stosowa-niem zastraszania i represji za wszefa przejawy braku podporządkowania.

Funkcjonowanie nowomowy polega rów nież na wprowadzaniu do języka nowych słów oraz celowej zmianie sensu niektórych używanych wcześniej pojęć. Paweł Kuczyński [1994, s. 215—216] nowomowę traktuje jako „mówienie o niczym”. Eliminacja swobodnej opinii publicznej — jako cecha systemów autorytarnych - powoduje. U w komunikacji publicznej dominuje jakbj-język”; społeczeństwo nie tyle milczy - bo milczenie jest zakazane - ile bredzi, powtarzając bezsensowne formuły zdaniowe Victor Klempcrer [1983] ukazał liczne sposoby manipulowania językiem w propagandzie nazistowskiej, z kolei Michał Głowiński [1990] poddał analizie język propagandy komun istyczncj w Polsce.

W Polsce, w okresie rządów partii komunistycznej, oficjalna propaganda używała - przykładowo - następujących określeń: błędy i wypaczenia (tzn. zabijanie, likwidacja całych narodów), regulacja cen (podwyżka cen), bezinteresowna braterska pomoc (interwencja armii radzieckiej), miejsce odosobnienia (więzienie, obóz), przymus bezpośredni (bicie, tortury), wykorzystywanie stanowiska (branie łapówek, kradzieże), przerwy w pracy (strajki) (zob. [P. Wierzbicki 1987, s. 88]). W okresie tzw, propagandy sukcesu (1971-1980) stosowanie niektórych słów do opisu rzeczywistości w kraju było zakazane; np. zjawisko takie jak kryzys gospodarczy lub polityczny mogło wy-

122 Nowe ruchy społeczne

ści. z którą się norma wiąże, chyba że znaleziony został inny sposób wyrażania określonej wartości. W tym drugim przypadku „wysokość” wartości w hierarchii nie ulega zmianie, odmienne są natomiast sposoby realizowania tej wartości za pośrednictwem norm. (A.S.)

Zob. anemia, dewiacja, działanie społeczne, grupa społeczna, konformizm, makiawelizm jako syndrom zachowań, obyczaj, porządek społeczny, rola społeczna, techniki neutralizacji, wartość, więź społeczna, wzory i modele. Literatura:

Ehrlich S.. 1988, Dynamika norm, PWN, Warszawa.

Kcmpny M., 1988, Wymiana i społeczeństwo. Obra: rzeczywistości społecznej w ujęciu współczesnych socjologicznych i antropologicznych teorii wymiany, Ossolineum. Wrocław.

Koscwski M., 1985, Ludzie w sytuacjach pokusy i upokorzenia. Wiedza Powszechna, Warszawa

Mika S., 1982, Psychologia społeczna, PWN, Warszawa

Normy społeczne, ład społeczny, patologia społeczna. Na podstawie badań empirycznych w starych dzielnicach miast Górnego Śląska. 1985, pod red. 1 Wodza UŚ, Katowice. Ossowska M., 1966, Podstawy nauki o moralności, PWN, Warszawa.

Ossowska M., 1986, Socjologia moralności. Zarys zagadnień. PWN. Warszawa Thomas W.I., Znaniecki F.. 1976. Chłop polski w Europie i Ameryce. I 4: Dezorganizacja i reorganizacja w Polsce, Lud. Spółdz. Wy-daw.. Warszawa.

Nowe ruchy społeczne, zob. ruchy społeczne.

Nowomowa, język propagandy w systemach totalitarnych; jedna z technik mani-pułatorskrch stosowana w celu panowania nad sposobem myślenia, postrzegania i oceniania rzeczywistości przez szerokie kręgi społeczne. Polega ona na kreowaniu przez ośrodek władzy swoistego pozornego świata w sferze ideologii i propagandy oraz zmuszaniu ludzi do posługiwania się tym narzuconym obrazem rzeczywistości w ko