DSCN1831 (6)

tynent reprezentujący dwie najwyższe na ziemi władze: cesarską i papiesj_ta5 Po przeciwnej stronie kuli ziemskiej klęczy, oddając hołd Maryi, Azja, ]3j poznać ją można właściwie jedynie po orientalizującym stroju; w takie ||| ozdobione złotem i perłami, obrazujące szczęśliwość tego kontynentu, ubjj

A»in DłnntO *7ł»i nałnmiaeł ini ałrłrhtifn lalrim iocł IraHłi£slni"

kalanie Poczętą. Europa — najważniejsza z części świata, tak jak to opi/^0, Cesare Ripa w Iconologii, ma koronę na głowie^{1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12} i królewski płaszcz, (j pi stóp leży krzyż papieski i tiara. Strój ten i atrybuty wskazują, że jest to jj,p

Azję Ripa⁸⁰. Zabrakło tu natomiast jej atrybutu, jakim jest kadzielnica — _SyJ boi woni Azji⁸¹. Nie towarzyszy tej personifikacji także żadne zwierzę, ‘ namalowany obok jaszczur czy krokodyl nie jest atrybutem Azji, lecz AfrJ^ Jub Ameryki⁹.

Znajdująca się z lewej strony Europy Murzynka — to Afryka. Tak, u u Ripy, jest półnaga, ma kolczyki w uszach i korale na szyi⁹, a na głowie | wieniec z płomieni⁸⁴. Stoi przy niej słoń⁸⁵. Strzała, którą trzyma Afryka, w zasadzie atrybutem Ameryki, jednym z symboli jej „barbarzyństwa"⁸¹, |j ostatnia personifikacja ze sklepienia w Leżajsku nie ma zaś w sobie nic „ba,, barzyńskiego" poza indiańskim pióropuszem na głowie⁸⁷. Towarzyszy j_ei ogromny jaszczur⁹.

Obecność personifikacji czterech kontynentów uświetnia leżajskie mało. widło i podkreśla jednocześnie fakt rozpowszechniania się idei i kultu Niepo. kalanego Poczęcia wraz z rozszerzaniem się chrześcijaństwa w świecie, pozj Europą.

1.3.5. Triumf Maryi Niepokalanie Poczętej

Przykładem jeszcze jednego typu wizerunku, na którym występuje Madot-na wraz z Ojcami Kościoła jest Triumf Matki Boskiej Niepokalanej na sklepieniu nawy kościoła Benedyktynów p.w. Nawiedzenia NMP w Lubiniu (1732 luk 1738 r.)⁹. Maryja siedzi na triumfalnym wozie, ciągniętym przez św. Hieronima, Ambrożego, Augustyna i Grzegorza. Triumfatorkę otaczają aniołowie

i grupy adorujących ją zakonnic i zakonników benedyktyńskich; na narożach umieszczono tu również personifikacje czterech kontynentów¹"*.

Idea podobnych triumfów przedstawianych w sztuce sięga czasów antycznych, kiedy to w starożytnym Rzymie zwycięscy władcy odbywali uroczysty pochód, w którym niesiono trofea i sztandary oraz prowadzono jeńców¹"¹. Imperator jechał na triumfalnym wozie, ubrany w złoto i purpurę jak Jowisz Ka-pitoliński, a za nim postępowali żołnierze¹*¹. W XV wieku urządzano triumfalne pochody na ulicach Florencji¹⁰*. Wielką popularnością cieszyły się wówczas ilustracje do Trionfi Petrarki, poematu z 1343 roku¹⁰*. Przedstawiano na nich Triumf Miłości, Czystości, Śmierci, Sławy, Czasu i Wieczności^{13 14 15 16 17 18 19}. Boccaccio w Amorosa visfone opisał także Triumf Miłości, Sławy, Bogactwa i Triumf Sztuk¹³, a Dante w XXIX i XXX Pieśni Czyścca — Triumf Beatrycze.

W XVI stuleciu powstawały kompozycje poświęcone Triumfowi Juliusza Cezara²⁰ i triumfom współczesnych władców¹³. Natomiast od wydania dzieła Savonaroli Triumphus Crucis (k. XV w.), ilustrowanego między innymi przez Botticellego^{21 22}, popularny stał się w sztuce temat Triumfu Chrystusa i Wiary chrześcijańskiej²³.

Savonarola wspomniał także, że na wozie triumfalnym u stóp ukrzyżowanego Chrystusa siedziała Maryja^{24 25 26 27 28 29 30 31}. Odtąd również i ją przedstawiano jako Triumfatorkę²³. W baroku triumfy stały się częścią ikonografii świętych²³,

•• 83

1

Iowie XVIII w., Biuletyn Historii Sztuki XL1I1 1981, nr 2, s. 190.

⁸⁸ C. Ripa, Iconologia overo descritlione d'imagini delle virtu, Vitii, Allelti Passioni humane, Corpi celesti, Mondo e sue poili, Padua 1611, s. 355,- G. de Ter-varent, At tri bul s et symboles dans Part pr olane 1450- 1600, t. 1, Geneve 1958 szp. 125.

⁸⁸ R i p a, op. cit., s. 356.

⁸⁸ Ibid., s. 356 - 357.

2

Ibid., s. 358.

3

⁸⁸ Ibid., s, 358 Ripa daje Azji wielbłąda, pisząc, iż jest to zwierzę najbardziej 1 niej stosowne. Na rysunku Maertona de Vos (1594 r.) Azję przedstawiono na konit (L. Voet, Zloty wiek Antwerpii. Katalog wystawy. Warszawa 1980, il. 9).

4

⁸⁸ Ripa, op. cit., s. 358.

5

   T e r v a r e n t, op. cit., szp. 128.

6

   U Ripy, op. cit., s. 359 Afryka ma na głowie trąbę słonia.

7

| Ibid., i 359 - 361.

8

"Teryarent, op. cit., szp. 131; Ripa, op. cit., s. 359. U Ripy Ameryka j# obnażona, tylko z zasłoną na ramionach; z piórami na głowie, z lukiem i strzałą w K ku, z kołczanem u boku,- pod stopami ma przeszytą strzałą ludzką głowę (Ibid., s. 359-- 360).

9

Jaszczur ten bywa atrybutem Afryki, jak na rysunku de Vosa, gdzie Airi^v

10

siedzi na krokodylu, a Ameryka na pancerniku (Voet, op. cit., il. 11, 12).

11

⁸⁸ KZSwP, t. 5, z. 18: Dawny powiat kościański. Oprać. T. Ruszczyńska, A. Sb*'

12

ska, P. Skubiszewski, Warszawa 1980, z. 66, 11. 211.

13

¹⁰⁰    Ibid.

14

¹⁰¹    M śle II, s. 276; Trens, op. cit., s. 689| Knipping, op. cit., t. 1, Leiden 1974, s. 54; O. Ho 11, Trlumphzug, w: LChI, t. 4, szp. 359.

15

^uo Ibid.

16

w* Ibid.; Małe II, s. 279; R. van Marle, leonographie de J'art profane au Mo-yen-age et a Ja Renaissance, t. 1. La vie ąuotidienne, La Haye 1931, s. 113.

17

¹⁰⁰ Ibid., s. 111 -112, U. 128-146.

18

Ibid., s. 111; H o 11, op. cit., szp. 359.

19

¹⁰" van Marle, op. cit., s. 112.

20

   Np. w Les Heures de la Vierge Slmone'a Voslre'a, Paryż 1508 r. (M & 1 c II, s. 279, il. 152); rysunek Mantegni, British Museum (van Marle, op. cit., il. 158; Holi, op. cit., szp. 360).

21

   Np. rysunek Dńrera Triumf cesarza Maksymiliana I, Wiedeń, Albertina (van Marle, op. cit., il. 162; Holi, op. cit., szp. 360).

22

¹⁰⁴ Mdłe II, s. 279; van Marle, op. cit., s. 131; Holi, op. cit., szp. 359; Knipping, op. cit., t. 1, s. 55.

23

   Np. rysunek Tycjana Triumf Wiary: wóz z tronującym Chrystusem ciągnięty przez Ojców Kościoła (Mdlę II, il. 153); grafika Diirera w Godzinkach cesarza Mak

24

symiliana 1 (Monachium): Chrystus na wozie triumfalnym ciągniętym przez 4 zwie

25

rzęta — symbole Ewangelistów, otoczony przez Ojców Kościoła (van Marle, op. cit.,

26

s. 131); Rubens, karton do tkaniny Triumf Eucharystii, 1621 r,: Ojcowie i Doktorowie

27

Kościoła (Knipping, op. cit., t. 1, s. 57, il. 54 — rycina Schelte a Bolswerta wg

28

Rubensa, ok. 1640 r.); Jacob Jordaens, Triumf Eucharystii, National Gallery, Dublin

29

(Ibid., s. 55).

30

¹¹¹    Tak jest np. na witrażu w St. Patrice w Rouen, ok, 1560 (Mdlę II, s. 282 - 283; Holi, op. cit., szp. 359).

31

Np. na witrażu w St. Vincent w Rouen, ok. 1525 r. (Fournee, op. cit., szp. 342; E. Guldan, Eva und Marla. EIne Anthithese ais Blldmoliv, Graz—Kóln 1966, il. 166, s. 226), wykonanym przez Engranda i Jeana le Prince dla kaplicy św. Anny, przedstawiono dzieje świata antę legem, sub lege i sub gratla w trzech alegorycznych triumfach: Adama i Ewy, węża—kusiciela i Maryi—nowej Ewy (Guldan, op. cit., s. 119). Maryja jedzie na złotym wozie pod baldachimem, z orszakiem proroków 1 patriarchów z Mojżeszem na czele; Prawda jedzie na jednorożcu, anioł leci z palmą zwycięstwa, pokonany szatan leży pod kołami wozu; obecni są też Dawid i Salomon z wersetem Tota pulchra... (Mdlę II, s. 288). Miniatura z Les Chants Royauz du Puy de Palinods, XVI w., przedstawia Maryję z lilią i palmą zwycięstwa siedzącą na wozie triumfalnym ciągniętym przez słonia i jednorożca (M. Vloberg, La Vlerge Notre Mćdiatrice, Grenoble 1938, il. s. 76). Na rycinie z Les Heures de la Vlerge Geof-frey Tory (1542 r.) w orszaku triumfalnym kierującym się do Tempie d'Honneur, a mi-