DSCN2043 (2)

;

Rys. 4.10. Sporofii glewika (Anthoceros). A — sporofily wyrastające z gamelon tu, B - schemat przekroju podłużnego przez część podstawową sporofitu

nie niż u innych mszaków, jest utworem stosunkowo długowiecznym. W dolnej części sporofit ten jest stale zielony i bardziej samodzielny niż sporofity innych mszaków. Także dojrzewanie zarodni odbywa się w sposób ciągły i stopniowy, tak że w szczytowej partii zarodnia może już pękać wzdłuż i wysypywać zarodniki, a w partii dolnej rosnąć i wytwarzać nowe zarodniki.

4.3. UKSZTAŁTOWANIE I BUDOWA ROŚLIN NACZYNIOWYCH

Roślinami naczyniowymi nazywamy wszystkie paprotniki i nasienne. U roślin tych dominującą formą życiową jest sporofit, wykazujący wysoki stopień zróżnicowania wewnętrznego i składający się z dwóch zasadniczych części: pędu i korzenia. Tak zbudowane ciało rośliny wykazuje wysoki stopień organizacji wewnętrznej, o czym dowiemy się z dalszych rozdziałów, zapoznając się z budową tkanek i organów roślin naczyniowych. Hipoteza telomowa przyjmuje, że ciało to, zwłaszcza jego część pędowa, rozwinęło się z telomów w wyniku ich rozmaitych przekształceń. podobnie jak homologiczny do niego sporofit mszaków.

Dominującym składnikiem współczesnej flory są rośliny nasienne i głównie na ich przykładzie zapoznamy się z podstawami morfologii i anatomii roślin naczyniowych.

Tkanki roślin naczyniowych wykazują wysoki stopień specjalizacji i zróżnicowania. Wykształcenie tkanki chłonnej (absorpcyjnej) w korzeniu i tkanek okrywających w pędzie oraz wytworzenie tkanek przewodzących i mechanicznych umożliwiło tym roślinom opanowanie środowiska lądowego i osiągnięcie znacznych rozmiarów ciała. Tkanka chłonna umożliwiła pobieranie większych ilości wody z roztworu glebowego, tkanki okrywające zredukowały znacznie utratę wody przez parowanie, a tkanki przewodzące ułatwiły transport wody i substancji pokarmowych na znaczne nieraz odległości. Tkanki przewodzące wraz z mechanicznymi usztywniły ponadto ciało rośliny i pozwoliły mu osiągnąć duże rozmiary, a zwłaszcza pokaźną wysokość. Toteż duże połacie lądowe Ziemi pokryte są dziś lasami złożonymi z wysokich drzew.

Tkanki roślin naczyniowych powstają w strefach merystematycznych w ściśle określonych rejonach ciała. W strefach tych odbywa się produkcja wciąż nowych komórek jako skutek intensywnych podziałów komórkowych. W miarę jak zwiększa się odległość komórek od mcrystematycznego centrum, zaczynają się one różnicować. Zachodzące w nich stopniowo zmiany powodują, że różnią się one zarówno od komórek merystematycznych, z których powstały, jak i od komórek rozwijających się równolegle w innych miejscach ciała, w których zmiany poszły w innym kierunku.

Różnicowanie doprowadza do powstania różnego typu komórek dojrzałych, ale zaczyna się z reguły od wzrostu objętościowego komórek i ich stopniowej wakuoli-zacji. Dalsze zmiany i różnice dotyczą wykształcenia różnych organelli komórkowych (chloroplastów, leukoplastów, amyloplastów), gromadzenia produktów przemiany materii (materiałów zapasowych, barwników, wydzielin itp.) oraz przekształcenia ścian komórkowych. Ściany komórkowe mogą ulegać znacznemu grubieniu dzięki odkładaniu kolejnych warstw ściany celulozowej lub większej iłości zapasowych hemiceluloz. Zgrubienia ścian mogą być nierównomierne, w związku z czym po wewnętrznej stronie ścian powstają jamki lub zgrubienia różnego typu — obrączkowe, spiralne, siateczkowe itp. Niektóre skupienia małych otworów w niezgrubia-łych ścianach, przez które przechodziły plazmodesmy, przekształciły się w skupienia większych otworów — sita. Ściany w pewnych miejscach mogą ulegać częściowemu lub całkowitemu zanikowi (np. w naczyniach). W ścianach mogą odkładać się substancje, takie jak np. lignina lub suberyna, powodujące drewnienie lub korkowacenie ściany. W wyniku drewnienia i korkowacenia ściany stają się trudno przepuszczalne dla wody i powietrza. Pociąga to za sobą śmierć protoplastu, tak że komórki zdrewniałe i skorkowaciałe są najczęściej komórkami martwymi.

Klasyfikacja tkanek może być oparta na ich funkcjach w roślinie lub na ich pochodzeniu i budowie. W przedstawionym dalej przeglądzie tkanek roślin naczyniowych oparto się na drugiej grupie kryteriów. Zgodnie bowiem z darwinowską koncepcją procesu ewolucji, uważamy strukturę tkanek za czynnik pierwotny, a ich funkcję za czynnik wtórny. Roślinom wyższym udało się opanować środowisko lądowe, gdyż w ich rozwoju rodowym pojawiły się niezwykle wysokie potencje morfogene-tyczne wyrażające się w wysokim zróżnicowaniu struktury. Działające zaś w śro-

121