DSCN2056 (3)

Rys. 4.36. Rozwój zarodka (A) w siewkę (B) i młodą roślinę nasienną (C)

Pędy i korzenie roślin naczyniowych mogą się rozgałęziać i tworzyć system pędowy i korzeniowy rośliny. Regułą są tu rozgałęzienia boczne. Jedynie u widłaków korzenie i pędy rozgałęziają się widlasto (dychotomicznie) przez podział merystemu wierzchołkowego na dwa wierzchołki wzrostu.

4.3.3. UKSZTAŁTOWANIE I BUDOWA KORZENIA

Systemy korzeniowe, ich morfologia i pochodzenie

Korzenie występują u wszystkich roślin naczyniowych, z wyjątkiem psyloto-wych. z których przedstawicielem — Psilotum — spotkaliśmy się w poprzednim rozdziale.

U większości nagozalążkowych i dwuliściennych w zespole obejmującym wszystkie korzenie rośliny i stanowiącym jej system korzeniowy można wyróżnić korzeń główny, rosnący pionowo w dół. oraz korzenie boczne, zwykle krótsze i cieńsze od głównego. Tego typu system korzeniowy nazywany jest systemem palowym. Korzeń główny rozwija się z zawiązka korzeniowego zarodka i w związku z tym nazywany jest korzeniem pierwotnym rośliny. Korzenie boczne wyrastają w pewnej odległości od merystemu wierzchołkowego korzenia macierzystego, ale jeszcze w strefie jego budowy pierwotnej. Rozwijają się z wtórnych merystemów wierzchołkowych. powstających przez odróżnicowanie tkanek stałych w głębi korzenia macierzystego. Korzenie boczne wyrastające wprost z korzenia głównego tworzą odgałęzienia pierwszego rzędu. Mogą one tworzyć następnie odgałęzienia dalsze, drugiego i trzeciego rzędu. Korzenie boczne I rzędu rosną ukośnie lub poziomo, a ich odgałęzienia dalszych rzędów rozrastają się w różnych kierunkach (rys. 4.37). System palowy może mieć znaczną długość i, sięgając głęboko w dół, docierać do warstw

Rys. 4.37. Korzenie i systemy korzeniowe. A - system palowy, B — korzenie przybyszowe. C - system wiązkowy

podłoża zawierających większe ilości wody, a nawet może sięgać do poziomu wody gruntowej.

U paprotników i jednoliściennych zwykle korzeń pierwotny (zarodkowy) wcześnie przestaje rosnąć, a nawet zanika, a na jego miejsce z podstawy pędu wyrastają liczne nowe korzenie. Korzenie takie, rozwijające się (najczęściej z wtórnych merys-ternów) na organach pędowych (łodygi, liście), nazywają się przybyszowymi (korzeniami przybyszowymi nazywane są też korzenie wyrastające w starszych częściach korzenia mających już budowę wtórną). W systemie utworzonym z korzeni przybyszowych żaden nie góruje rozwojem nad innymi, w związku z czym powstaje jakby pęczek równorzędnych, mniej więcej jednakowych korzeni, zwykle cienkich i wiotkich. System taki przyjęto nazywać wiązkowym. Korzenie przybyszowe mogą się rozgałęziać, tworząc korzenie boczne, a te z kolei dalsze odgałęzienia drugiego i trzeciego rzędu. Wiązkowy system korzeniowy występuje też u niektórych dwuliściennych, np. u tych, które wytwarzają podziemne łodygi — kłącza, a na nich korzenie przybyszowe. Wiele roślin ma dużą zdolność do tworzenia korzeni przybyszowych, co pozwala im rozmnażać się wegetatywnie (bez udziału nasion). W tych przypadkach wiązkowy system korzeniowy tworzony jest przez liczne korzenie przybyszowe wyrastające z cebuli, rozłogu, sadzonki itp.

Niektóre rośliny z wiązkowym systemem korzeniowym rozrastającym się silnie w powierzchniowych warstwach podłoża i wiążącym mocno glebę (trawy, turzyce) używane są do ustalania wydm, stanowiąc ich ochronę przed wiatrem i wodą. a także do ochrony piaszczystych lub glebowych zboczy przed erozją wodną lub na skutek wiatru.

Merystem wierzchołkowy korzenia

Na szczycie korzenia znajduje się merystem, który powoduje potencjalnie nieograniczony wzrost tego organu na długość oraz wytwarza tkanki składające się na

147