DSCN2100

dotykowego. Umożliwia to schwytanie owada, który zatrzymał się na liściu, ty. górnej powierzchni liścia występują liczne gruczoły trawienne.

Chwytne i trawiące liście u amerykańskiej rośliny kapturnicy (Sarracenia) tw₀. rzą u podstawy pędu rozetkę złożoną z długich, kielichowatych, czerwono i zielono zabarwionych zbiorników, których dolna część wypełniona jest cieczą wydzielaną przez wyścielające dno zbiornika komórki gruczołowe. Oprócz jaskrawej barwy owady przyciąga także nektar wydzielany na brzegach otworów liści pułapkowych.

Mięsożerne formy spotyka się też wśród roślin wodnych. Należą do nich wv. stępujące w naszej florze gatunki pływacza (Utricularia). Pływacz jest rośliną pod. wodną, jej blaszki liściowe są podzielone na wiele wąskich odcinków (rys. 4.121 A). Końce niektórych odcinków przekształcone są w pęcherzyki, wewnątrz których znajdują się włoski wchłaniające znajdującą się w pęcherzyku wodę, przez co wytwarza się w nim ujemne ciśnienie. Pęcherzyk (rys. 4.121 B) zamknięty jest ruchomą klapką, na której znajdują się szczeciniaste włoski. Gdy przepływające wodne zwierzątko potrąci włoski, klapka otwiera się do środka pęcherzyka, a siła ssąca, będąca wynikiem podciśnienia panującego w pęcherzyku, wciąga doń wodę wraz ze znajdującymi się w pobliżu drobnymi zwierzętami. Ciała zwierząt ulegają następnie wewnątrz pęcherzyka strawieniu i wchłonięciu.

Rośliny cudzożywne (heterotroficzne)

Olbrzymia większość roślin naczyniowych to organizmy samożywne, pobierające wodę i sole mineralne z gleby, a związki organiczne wytwarzające w procesie fotosyntezy. I w tej grupie roślin występują jednak pewne formy pobierające z zewnątrz gotowe związki organiczne. Z pewną formą częściowej cudzożywności spotykaliśmy się już u roślin mięsożernych. Są też rośliny czerpiące pokarmy organiczne przez pasożytowanie na innych roślinach albo wykorzystujące do tego celu saprofityczne grzyby.

Pasożytnictwo roślin naczyniowych występuje w różnym natężeniu. Przy różnych stopniach półpasożytnictwa roślina pasożytnicza jest jeszcze zielona, zawiera chloroplasty i zdolna jest do fotosyntezy, a równocześnie część pożywienia, np. wodę i sole mineralne, pobiera z ciała drugiej rośliny, którą nazywamy żywicielem. W przypadku pasożytnictwa pełnego następuje prawie zupełny zanik chlorofilu i zdolności do fotosyntezy, a praktycznie wszystkie pokarmy pobierane są z ciała żywiciela. Pasożytnictwo wykształciło się prawdopodobnie w warunkach, w których występował bezpośredni kontakt organów różnych roślin. Sprzyjające powstaniu pasożytnictwa warunki panowały więc na przykład wśród epifitów i pnączy, poza tym także w glebie, w której splatały się ze sobą systemy korzeniowe gęsto rosnących populacji roślinnych (np. w glebie łąkowej lub leśnej).

Półpasożytem o skórzastych, zimozielonych liściach, który prawdopodobnie rozwinął się z formy epifitycznej, jest np. nasza jemioła (Yiscum album), występująca na różnych drzewach, przede wszystkim liściastych. Jej owocami są białe, lepkie jagody, przenoszone z drzewa na drzewo przez ptaki. Jagody przyklejają się do gałęzi, a rozwijające się z nasion siewki wrastają swym korzeniem poprzez korę

żywiciela aż do jego drewna i, rozgałęziając się, wytwarzają drobne korzenie boczne funkcjonujące jako organy charakterystyczne dla pasożytów — ssawki (haustoria), łączące się z naczyniami żywiciela i czerpiące z nich wodę i sole mineralne (rys. 4.122).

Przykładem pasożytniczego pnącza jest kanianka (Cuscuta). Łodyżka kiełkującej kanianki rosnąc zatacza koła, aż natrafi na łodygę odpowiedniego żywiciela. Wówczas owija się dokoła niej, podobnie jak to robią inne pnącza (rys. 4.123 A, B). Kanianka pasożytuje na wielu roślinach uprawnych i łąkowych, jak len, ziemniak, słonecznik, koniczyna, a także na pokrzywie, wierzbie i innych. Na styku z łodygą żywiciela wyrastają z łodygi pasożyta ssawki, które wnikają w głąb ciała zaatakowanej rośliny. Długie szeregi komórek ssawki przenikają poprzez korową, miękiszową partię łodygi żywiciela i docierają do tkanek przewodzących (rys. 4.123 C). Wtedy

A

Rys. 4.123. Kanianka {Cuscuta europaea), A — rozwój siewki z nasienia, B — dojrzała roślina ze ssawkami w miejscu zetknięcia się z łodygą żywiciela, C — przekrój poprzeczny przez łodygę żywiciela oraz przekrój podłużny przez fragment łodygi pasożyta (A, B wg Gajewskiego, C — wg Kny, zmienione)