DSCN2101 (2)

W ssawcc różnicuj;} się takie elementy przewodzące i następuje połączenie ,_v temów przewodzących żywiciela i pasożyta. Korzeń oraz dolna część łodygj j”* nianki wcześnie obumierają. Łodygi pasożyta są bezlistne, barwy żółtawej lub rój.! wawej. prawic bez chlorofilu. Kanianka jest pasożytem całkowitym, odżywiający^ się wyłącznie kosztem swego żywiciela, i w jej ukształtowaniu występuje wiele cech charakterystycznych dla pasożytniczego sposobu odżywiania. Cechy te, poza wy. twarzanicm ssawek. to właśnie brak lub znikoma ilość chlorofilu oraz redukcja organów związanych z samożywnym sposobem odżywiania, przede wszystkim liści a także korzenia. Jedynymi organami nie ulegającymi zmianie są organy rozmnaża' nia - kwiaty.

Pasożyty korzeniowe rozwijają się w glebie i wrastają swymi ssawkami do ko-rzeni roślin żywiciclskich. Zielonymi półpasożytami korzeniowymi są np. świetlik (Euphrasia) lub pszenice (Mc lampy rum), których korzenie w gęstych populacjach łąkowych wytwarzają ssawki łączące się z korzeniami roślin-żywicieli (często są nimi trawy).

Pasożyty korzeniowe charakteryzują się silnym rozwojem organów podziemnych korzeni, bulw, kłączy. Spotykany w cienistych lasach pełny pasożyt łuskiew-nik (Latltraoa) ma silnie rozgałęziony system korzeniowy, który oplata dokoła korzenie różnych drzew i krzewów. Na granicy zetknięcia z innymi korzeniami tworzą się na korzeniach łuskiewnika bulwki, z których wyrastają ssawki, wnikające w postaci rozgałęzionych pasm komórkowych poprzez korę do naczyń i rurek sitowych korzeni żywiciela. Oprócz korzeni pod ziemią rozwija się także system pędowy łus-kiewnika w postaci silnie rozgałęzionych kłączy, gęsto pokrytych białymi, mięsistymi i łuskowatymi liśćmi. Liście te pokryte są gruczołami wydzielającymi aktywnie wodę. co zwiększa siłę ssącą pasożyta i ułatwia odciąganie pokarmów z tkanek przewodzących żywiciela. Jedynymi nadziemnymi organami łuskiewnika są białe z różowym odcieniem pędy kwiatonośne, na których szczycie osadzone są różowo zabarwione kwiaty.

Innym przykładem pasożyta korzeniowego jest zaraza (Orobanche). Nasiona zarazy, podobnie zresztą jak i łuskiewnika, kiełkują tylko wówczas, gdy znajdą się w pobliżu odpowiedniego żywiciela. Przy zetknięciu z korzeniem rośliny-żywiciela korzeń kiełkującej zarazy wnika do jego wnętrza, gdzie przekształca się w ssawkę, której pasma komórkowe i cewki wchodzą w bezpośredni kontakt z tkankami przewodzącymi żywiciela. Równocześnie pozostający na zewnątrz żywiciela hipokotyl pasożyta rozrasta się w bulwę, z której wyrastają korzenie przybyszowe, wytwarzające również ssawki przy zetknięciu się z korzeniami żywiciela. Po pewnym czasie na bulwie tworzą się pąki pędowe, z których wyrastają ponad ziemię pędy kwiatonośne zabarwione żółto, czerwono lub fioletowo, z kwiatami i nielicznymi zredukowanymi liśćmi (rys. 4.124).

Jak widzieliśmy, u pasożytów rozwijają się organy, jakich nie ma u roślin samo-żywnych. Są to ssawki wnikające przez ciało żywiciela do jego tkanek przewodzących i służące do pobierania z nich pokarmów. Równocześnie inne organy wegetatywne rośliny — przede wszystkim liście, ale w pewnych przypadkach także cały pęd i korzeń — ulegają w mniejszym lub większym stopniu redukcji. Natomiast organy

Rys. 4.124. Zaraza (Orobanche minor). A — kolejne stadia kiełkowania nasienia i tworzenia bulwy na korzeniu żywiciela, B dojrzała roślina z pędem k wiato nośnym pasożytująca na korzeniach wyki

rozmnażania — kwiaty — wykształcone są normalnie. Redukcja organów wegetatywnych w skrajnych przypadkach może być posunięta bardzo daleko. Ciało egzotycznych pasożytów z rodziny Rafflesiaceae zredukowane jest do nitkowatych, rozgałęzionych pasm, rosnących całkowicie wewnątrz żywiciela. Jedynym niezmienionym organem są kwiaty, wielkie, okazałe, które wyrastają na zewnątrz pędu czy korzenia żywiciela. Przed wydaniem kwiatów nie widać na żywicielu wyraźnych oznak porażenia pasożytem. Dopiero ukazanie się poprzez pęknięcia kory kwiatów nie należących do żywiciela świadczy o obecności pasożyta wewnątrz drzewa lub liany.

Cudzożywne są też niektóre rośliny czerpiące pokarm organiczny za pośrednictwem saprofitycznych grzybów. Rośliny wyższe nie są zdolne bezpośrednio do sap-rofityzmu, tj. do rozkładu i pobierania organicznych związków wprost z martwego podłoża, z martwych szczątków roślinnych lub zwierzęcych. Niektóre z nich jednak Wykorzystują do tego celu strzępki grzybów znajdujące się na powierzchni oraz wewnątrz ich korzeni. Zjawisko to powstało prawdopodobnie z mikoryzy — symbiozy między korzeniami pierwotnie zielonych, samożywnych roślin a grzybami. Przypuszczalnie i grzyb, rozrastając się w ścisłym związku z korzeniami tych roślin, czerpie z tego jakieś korzyści. Choć istota tego związku nie jest dokładnie znana, zapewne przemiany materii grzyba i rośliny naczyniowej wzajemnie się uzupełniają. Typowe rośliny „saprofityczne” są niezielone, a poza brakiem (lub bardzo małą ilością) chlorofilu charakteryzują się uwstecznieniem liści i w ogóle redukcją części