DSCN6537 (Kopiowanie)

|fcAwgM i«w    g-w^B I KtasypKacja 247

Inne worki powietrzne pełnią istotną rolą w regulacji ciepłoty ciała. Ptaki nie mąjągruczołów skórnych, więc się nie pocą; w przypadku zagrożenia przegrzaniem dyszą otwartym dziobem, co powoduje utratą ciepła przez nasilone parowanie. Worki powietrzne otaczające serce i wątrobą, _a także wnikające pomiądzy miąśnic i umieszczone u niektórych gatunków pod skórą przejmują aęść ciepła i usuwają je - wraz z ogrzanym powietrzem - na zewnątrz. W przypadku groźby pomarznięcia ptaki straszą pióra, powiększając tym samym warstwą izolacyjną. Drugi mechanizm temioregulacji polega na obniżaniu lub podnoszeniu tempa przemiany materii, co regulowane jest precz układ nerwowy i hormonalny.

Ptaki są rozdzielnopłciowe i wyłącznie jajorodne. U samic prawy jajowód i jajnik uległy uwiecznieniu, co również zmniejsza ciężar ciała. Zapłodnienie jest wewnętrzne - samiec wstrzykuje nasienie do steku samicy. Moment kopulacji zazwyczaj poprzedzają zaloty, a u niektórych gatunków tańce godowe i watki samców. Większość ptaków buduje gniazda, nieraz bardzo misterne i skomplikowane, jak np. w przypadku raniuszka (Aegithalos caudątus), remiza (Remizpendulinus) czy afrykańskich wikłaczy (podrodzina Ploceinae). Gniazda mogą być zakładane na ziemi, w zaroślach, koronach drzew, na skałach, na wodzie, a także w szczelinach, otworach lub specjalnie wykuwanych dziuplach, Z małymi wyjątkami, większość ptaków wysiaduje złożone jaja, ogrzewając je, przewracając dla dostępu powietrza, chroniąc przed deszczem i wrogami; dodatkową ochronę stanowią barwy skorupek jaj. często upodobniające je do otoczenia. Z punktu widzenia budowy jaja, jak i z punktu widzenia rozwoju embrionalnego ptaki bardzo przypominają gady. Ich jaja są poiilecytalne i telolecytalne (bogate w żółtko, które wypełnia większą część komórki), bruzdkowanie jest w związku z tym częściowe i tarczkowe. Gastrulacja odbywa się przez inwaginację (wpuklenie) komórek tylnego krańca tarczki zarodkowej. Pod względem długości przebywania w gnieździć ptaki możemy podzielić nagniazdowniki izagniazdowniki. Pisklęta gniazdowników rodzą się ślepe i nagie i przebywają jeszcze długi czas w gnieździć, pod opieką rodziców (np. gołębie, drapieżne, wróblowate). U zagniazdowników (np. kuraki, kaczki) gniazdo służy tylko do wysiedzenia jaj, a młode wykluwają się stosunkowo samodzielne i wkrótce (puszczają "ognisko domowe”, wędrując za rodzicami w poszukiwaniu pokarmu. Ptaki zamieszkujące umiarkowaną strefę klimatyczną możemy podzielić na osiadłe, przelotne i wędrowne. Te dwie ostatnie grupy podejmują dalekie wędrówki, ponieważ dostateczną ilość pokarmu (owadów, bezkręgowców) mogą znaleźć u nas tylko w lecie. Bocian biały odlatuje na zimę do Afryki, odległość 10 tysięcy kilometrów przebywając w ciągu około 100 dni (wiosną wraca dwakroć szybciej). Pewien gatunek siewki odlatuje z Syberii na Hawaje, pokonując za jednym zamachem (bez odpoczynku) trasę 3300 km; re nieduże ptaki lecą nad oceanem bez przerwy 36 godzin ze średnią prędkością ponad 90 km na godzinę!. Bodźcem wyzwalającym migrację (wędrówkę), podobnie jak i inne czynności prokreacyjne (budowanie gniazd, kopulację, składanie jaj) są zmiany długości dnia: impulsy nerwowe z kresomózgowia powodują wydzielenie substancji hormonalnych przez podwzgórze, te z kolei pobudzają czynność przysadki nerwowej, której wydzielina pobudza czynność gruczołów płciowych. Do tej pory nie udało się ustalić, w jaki sposób ptaki orientują się podczas wędrówki, dokąd mają lecieć. T ę zdolność - co do której istnieje na razie jedynie szereg hipotez - określa się mianem “zmysłu orientacyjnego" lub "zmysłu kierunkowego”; w każdym razie już od najdawniejszych czasów znana była - i wykorzystywana w przesyłaniu wiadomości - umiejętność gołębi powracania do swych gniazd nawet z bardzo odległych ukolic (gołębie pocztowe).

Trasy wędrówek ptaków możemy poznać głównie dzięki obrączkowaniu tych zwierząt. Technikę obrączkowania ptaków wprowadził po raz pierwszy Duńczyk, H.C.C. Mortensen w roku 1898. Założył on obrączki z miękkiej blachy, z wygrawerowanym na nich swoim adresem, na nóżki 150 młodych “paków. W Polsce pierwsze ptaki zostały zaobrączkowane w 1931 roku. Obecnie rolę krajowej (*nlr<ili pełni Stacja Ornitologiczna Instytutu ftkologii Polskiej Akademii Nauk w Gdańsku, gromadząc •ko ponad 3 min zaobrączkowanych ptaków. Corocznie zakłada się od 60 do 100 tysięcy nowych •rączek, głównie ptakom młodym lub złowionym w specjalne sieci ornitologiczne Zapis na obrączce 'tojoiuje nazwę (skróconą) i adres centrali, która założyła obrączkę oraz niepowtarzalną nazwę