DSCN6537 (Kopiowanie)

■HgUdwoia u

acja

247

Inne worki powietrzne pełnią istotną rolę w regulacji ciepłoty ciała. Ptaki nie mają gruczołów iómycb. więc się nie pocą; w przypadku zagrożenia przegrzaniem dyszą otwartym dziobem, co powoduje utratę ciepła przez nasilone parowanie. Worki powietrzne otaczające serce i wątrobę, a także wnikające pomiędzy mięśnie i umieszczone u niektórych gatunków pod skórą przejmują część ciepła i usuwają je - wraz z ogrzanym powietrzem - na zewnątrz. W przypadku groźby Iłtemaraiięcia ptaki straszą pióra, powiększając tym samym warstwę izolacyjną. Drugi mechanizm termoregulacji polega na obniżaniu lub podnoszeniu tempa przemiany materii, co regulowane jest przez układ nerwowy i hormonalny.

Ptaki są rozdziclnopłciowc i wyłącznie jajorodne. U samic prawy jajowód i jajnik uległy uwstecznieniu, co również zmniejsza ciężar ciała. Zapłodnienie jest wewnętrzne - samiec wstrzykuje nasienie do steku samicy. Moment kopulacji zazwyczaj poprzedzają zaloty, a u niektórych gatunków tańce godowe i walki samców. Większość ptaków buduje gniazda, nieraz bardzo misterne i skomplikowane, jak np. w przypadku raniuszka (Aegilhalos caudatus), remiza (Remizpendulinus) czy afrykańskich wikłaczy (podrodzinaf/ocei/węj. Gniazda mogą być zakładane na ziemi, w zaroślach, koronach drzew, na skałach, na wodzie, a także w szczelinach, otworach lub specjalnie wykuwanych dziuplach. Z małymi wyjątkami, większość ptaków wysiaduje złożone jaja, ogrzewając je, przewracając dla dostępu powietrza, chroniąc przed deszczem i wrogami; dodatkową ochronę stanowią barwy skorupek jaj, często upodobniające je do otoczenia. Z punktu widzenia budowy jaja, jak i z punktu widzenia rozwoju embrionalnego ptaki bardzo przypominają gady. Ich jaja sąpolilecytalne i telolecytalne (bogate w żółtko, które wypełnia większą część komórki), bruzdkowanie jest w związku z tym częściowe i tarczkowe. Gastrulacja odbywa się przez inwaginację (wpuklenie) komórek tylnego krańca tarczki zarodkowej. Pod względem długości przebywania w gnieżdzie ptaki możemy podzielić nagniazdowniki izagniazdowniki. Pisklęta gniazdowników rodzą się ślepe i nagie i przebywają jeszcze długi czas » gnieździć, pod opieką rodziców (np. gołębie, drapieżne, wróblowate). U zagniazdowników (np. kuraki, kaczki) gniazdo służy tylko do wysiedzenia jaj, a młode wykluwają się stosunkowo samodzielne i wkrótce opuszczają "ognisko domowe”, wędrując za rodzicami w poszukiwaniu pokarmu. Ptaki zamieszkujące umiarkowaną strefę klimatyczną możemy podzielić na osiadłe, przelotne i wędrowne. Te dwie ostatnie grapy podejmują dalekie wędrówki, ponieważ dostateczną ilość pokarmu (owadów, bezkręgowców) mogą znaleźć u nas tylko w lecie. Bocian biały odlatuje na zimę do Afryki, odległość 10 tysięcy kilometrów przebywając w ciągu około 100 dni (wiosną wraca dwakroć szybciej). Pewien gatunek siewki odlatuje z Syberii na Hawaje, pokonując za jednym zamachem (bez odpoczynku) trasę 3300 km; te nieduże ptaki lecą nad oceanem bez przerwy 36 godzin ze średnią prędkością ponad 90 km na godzinę!. Bodźcem wyzwalającym migrację (wędrówkę), podobnie jak i inne czynności prokreacyjne (budowanie gniazd, kopulację, składanie jaj) są zmiany długości dnia: impulsy nerwowe z kresomózgowia powodują wydzielenie substancji hormonalnych przez podwzgórze, te z kolei pobudzają czynność przysadki nerwowej, której wydzielina pobudza czynność gruczołów płciowych. Do tej pory nie udało się ustalić, w jaki sposób ptaki orientują się podczas wędrówki, dokąd mają lecieć. Tę zdolność - co do której istnieje na razie jedynie szereg hipotez - określa się mianem “zmysłu orientacyjnego” lub “zmysłu kierunkowego”; w każdym razie już od najdawniejszych czasów znana była - i wykorzystywana w przesyłaniu wiadomości - umiejętność gołębi powracania do swych gniazd nawet z bardzo odległych okolic (gołębie pocztowe).

Trasy wędrówek ptaków możemy poznać głównie dzięki obrączkowaniu tych zwierząt. Technikę obrączkowania ptaków wprowadził po raz pierwszy Duńczyk, H.C.C. Mortensen w roku 1898. Założył on obrączki z miękkiej blachy, z wygrawerowanym na nich swoim adresem, na nóżki 150 młodych '/paków. W Polsce pierwsze ptaki zostały zaobrączkowane w 1931 roku. Obecnie rolę krajowej Korali pełni Stacja Ornitologiczna Instytutu Ekologii Polskiej Akademii Nauk w Gdańsku, gromadząc tane o ponad 3 min zaobrączkowanych ptaków. Corocznie zakłada się od 60 do 100 tysięcy now ych tArączek. głównie ptakom młodym lub złowionym w specjalne sieci ornitologiczne Zapis na obrączce tbejmuje nazwę (skróconą) i adres centrali, która założyła obrączkę oraz niepowtarzalną nazwę