DSCN6861 (3)

KRONIKA STOWARZYSZENIA HISTORYKÓW SZTUKI

mywaną przez wysklepki, a częścią zewnętrzną, profilowaną.

Obserwacja destrukcji żeber o tego rodzaju połączeniach pozwala postawić następującą tezę: żebro jest elementem konstrukcyjnym i to nie tylko w sklepieniach krzyżowych , ale też w trójpodporowych, gwiaździstych, gwiaździsto-siecio-wych i sieciowych. Pomaga wydatnie przy wznoszeniu sklepień, a w .gotowym ustroju spełnia rolę współczynnika bezpieczeństwa, który może się bardzo różnie wyrażać; w okresie wczesnym, jest bardziej przesadzony, niż w późniejszym. Oczywiście jak każdy współczynnik bezpieczeństwa w normalnych warunkach żebro jest nieprzydatne, zaczyna pracować dopiero w ustroju zagrożonym.

Ta sama teza może tyczyć także żeber wiązanych zaprawą na styk z kapami {połączeń „na sucho”, bez zappawy w Polsce nie ma) z zastrzeżeniem, że łuiki żeber i zaprawa nie są uszkodzone przez pożar, czynniki atmosferyczne, czy przez wstrząs.

Dociekając stopnia konstrukcyjnej przydatności żebra zarówno w czasie budowy jak i w okresie późniejszym, trzeba zdawać sobie sprawę, że określenie: „sklepienie krzyżowe”, „gwiaździste”, „sieciowe”, jest dalekie od precyzji, bardzo ogólne, a już wielce szkodliwe jest sprowadzanie sklepień gotyckich do schematów kolebki, kolebki z lunetami, czy dwu przenikających się walców. Tak na przykład sklepienia sieciowe są przeważnie niesłusznie utożsamiane z kolebką z lunetami, do której niejako przyklejono, czy podwieszono żebra. Przeoczą się bowiem fakt, że istnieją liczne sklepienia sieciowe podzielone na przęsła kształtowane kopulasto, a z 'kolei każde oko sieci jest przykryte wysklepką mniej lub więcej wybrzuszoną. Tę samą uwagę da się odnieść i do układów trój podporowych,    g wiaździstych,

gwiaździsto-sieciowych i in., posiadających niezmiernie dużą ilość wariantów o specyficznych cechach, które nie mogą być obojętne dla układu sił w ustroju. Do nich należą następujące właściwości: kształt przęsła sklepiennego i ilość podpór, układ żeber w przestrzeni (a więc pojęty trójwymiarowo, a nie płasko), sposób powiązania żeber z wysklepką mi, kształt poszczególnych wysklepek, sposób konstruowania wyskłepek i układ cegieł względnie kamieni między żebrami, nie mówiąc już o takich danych, jak wszystkie wymiary, a więc rozpiętości-, strzałki, wysokości, grubości itd., oraz cechy wytrzymałościowe i ciężar materiału.

Jednak techniczna rola żeber nie może przesłaniać bez reszty badaczowi dziejów architektury średniowiecznej ich roli dekoracyjnej oraz innych nie mniej ważnych aspektów: ekonomicznych, estetycznych, formalnych, ideowych i histoiyczr nych. Studia kompleksowe żeber, a tym samym i sklepień gotyckich muszą być prowadzone równorzędnie metodami humanistycznymi i technicznymi; zaś samą syntezę, opartą już o szeroki materiał dowodowy, da się zrobić pc opracowaniu szeregu tematów o węższym zakresie.

JAN SAMEK

WYNIKI OBJAZDU INWENTARYZACYJNEGO ZABYTKÓW POW. BRZOZOWSKIEGO,

W WOJ. RZESZOWSKIM (ARCHITEKTURA MUROWANA, WYPOSAŻENIE WNĘTRZ)

(Streszczenie części I referatu wygłoszonego na zebraniu naukowym Oddziału Krakowskiego w dniu

......V& I