DSCN8913

XLJV LIRYKA MISTYCZNA

ofiara została spełniona przez cierpiącą Połskę-Mesjasza narodów, świat oczekuje na wielką przemianę.

• Stąd i ogromna rola poety-proroka: ma wiarę, zna prawdę, czuwa i ma święty obowiązek w odpowiedniej chwili wystąpić z odpowiednim słowem. Jak zrobi to sam Słowacki w Poznań-skiem w czasie Wiosny Ludów... O swoim posłannictwie pisał w wierszu [Do matki] jako o służbie Bożej i „wielkim wytrwaniu w zamiarach szalonych”. I na jedno jeszcze warto zwrócić tu uwagę: na dynamiczne współistnienie smutku i radości, cierpienia i chwały (zob. wiersz [A jednak ja nie wątpię — bo się pora zbliża]), rozpaczy i triumfującego optymizmu. Genezyjskie wizje historii jako drogi ku doskonałości połączone z ideą Polski-Mesjasza i ducha wiodącego dały Słowackiemu tę wiarę w sens cierpienia i spokojną pewność bliskiego zmartwychwstania:

O! nieszczęśliwa, o! uciemiężona Ojczyzno moja — raz jeszcze ku tobie

Otworzę moje krzyżowe ramiona,

Wszakże spokojny — bo wiem, że masz w sobie Słońce żywota.

([O! nieszczęśliwa, o! uciemiężona])¹

Lud i Duch. Adresowana Do Autora ,,Trzech Psalmów", czyli do Zygmunta Krasińskiego, Odpowiedź na „Psalmy przyszłości” została wydana wbrew woli i bez wiedzy Słowackiego w 1848 r. Dziełem tym Słowacki włączył się w ciąg polemiki politycznej. Trzy Psalmy Krasińskiego były m.in. reakcją na ideologię kół zbliżonych do Towarzystwa Demokratycznego; konkretnie — na książkę Henryka Kamieńskiego O prawdach żywotnych narodu polskiego (1844). Ewolucyjnej koncepcji dziejów przedstawianej przez Krasińskiego i apoteozie stojącej na czele ludu szlachty Słowacki przeciwstawił

ideę ducha-wiecznego rewolucjonisty, apoteozę buntowniczego czynu ludu. Pozostawił wiersz w rękopisie; gdy ukazał się drukiem, w epoce Wiosny Ludów, odczytano go jako gwałtowny głos za rewolucją, jako pochwałę przewrotu, dokonywanego w imię sprawiedliwości społecznej. Tak tylko rozumiano utwór przez wiele lat, dopiero dokonana przez J. Kleinera i W. Floryana pełna edycja pism mistycznych pozwala zwrócić uwagę na inne jeszcze aspekty dzieła Słowackiego.

Odpowiedź jest to utwór o charakterze mistycznym, odsłonią się w niej zawarte i znaczenia głębsze, duchowe, gdy ujrzymy tekst w kontekście wszelkich pism genezyjskich. Przede wszystkim — nazwa „lud” (podobnie jak np. „robotnik”) w poezji mistycznej Słowackiego oznacza zawsze coś więcej i coś trochę innego niż konkretną grupę społeczną; lud — jak wszystkie formy materialne — jest bowiem kolejnym kształtem, przybranym przez ducha globowego. I głównie z tego punktu widzenia interesuje poetę — jako lud cierpiący, pokorny, ofiarny (tak jest stylizowany i w innych ówczesnych wierszach Słowackiego) ale też pełen wspaniałej, rewolucyjnej mocy, zdolny do zniszczenia przestarzałych form istniejącej rzeczywistości. Rozrachunki społeczne mało interesowały Słowackiego — pisał o tym wielekroć; interesowała go realna społeczna siła, interesował go czyn, ważny dla postępu gene-zyjskiego, wyzwalający ducha, przyspieszający ewolucję.

Z tego punktu widzenia — myśląc o prawach i tempie postępu genezyjskiego, a nie o społecznej sprawiedliwości - polemizował z Krasińskim. Mówiąc o ludzie. Słowacki myślał o nowym kształcie ducha; dlatego mógł lekceważyć niebezpieczeństwo buntu chłopskiego, dlatego mało ważna może mu się potem, w 1846 r.. wydać rzeź galicyjska — wedle jego genezyjskiej wiary ofiary być muszą, śmierć męczeńska przyspieszy proces doskonalenia. Problem leży gdzie indziej: czy polski lud ma tę konieczną potęgę ducha, czy jest przez

1

DW XII/1, 265.