DSCN9466 (2)

Uniami cały nu w bibliotece, pochłania tom aa tomem boa wyboru. Wspomina pdteuej, że .była tam chemia i (byka, i ay storn a natury, i    fikuofil, i Bóg wie co jaszcza"* - Tam też poznała dzieła

frewiHfclih socjalistów utopijnych. Lektura i gorące dyskusje z bratem wywołują ferment ideowy w umyśle wychowanki szlacheckiego dtrara i pałacu Zamoyskich.

W leku IW Zmiehowska wraca do kraju, gdzie w tymże jeszcze tehH debiutuje wierszem bez tytułu zamieszczonym w warszawskim WMgagdhi ^terwiosnek". Od r. 1841 coraz cząściej spotyka się w piesie warszawskiej utwory Gabryelu. Autorka ich pracuje wówczas jako nauczycielka w majątku Kisielndckich.

Be drieatąctołetnim prawie letargu życie polityczno-społeczne i kulturalne Warszawy wchodzi w latach czterdziestych w okres ponownego rozwoju i ożywienia. Kryzys gospodarki pańszczyżniano-feudainej przy jednoczesnym stuły m choć powolnym narastaniu elementów kapitalistycznych, w związku z tym zaostrzenie antagonizmów Masowych wzmaga nastroje rewolucyjne w kraju. W Kongresówce powstają wówczas dwie organizacje spiskowe: Związek Narodu Polskiego i 2wiązek Chłopski ks. ściegiennego. Pierwsza nawiązuje de programu ideologicznego Towarzystwa Demokratycznego Polskiego. druga reprezentująca interesy chłopstwa głosi hasło walki o wyzwolenie narodowe zespolonej ściśle z rewolucją agrarną, hasło sformułowane po raz pierwszy na emigracji przez Gromady Ludu MMtitgo. Ona też wnosi poważny wkład w ukształtowanie się polskiej myśli rewołucyjno-demokra tycznej.

Napięta atmosfera przedrewolucyjna wpływa na ożywienie ruchu umysłowego w kraju, zwłaszcza na terenie Kongresówki i Poznańskiego. 2ubożała na skutek kryzysu, zdeklasowana szlachta zwiększa stale szeregi inteligencji zawodowej. W ndej to właśnie ideologia bur-Inijjno demokratyczna znajduje największą ilość zwolenników. W ścisłym związku z rozwojem ruchu literackiego oraz społeczno-politycznego pozostaje rozkwit ówczesnego czasopiśmiennictwa. Wokół postępowych pism literackich grupowali się wybitni działacze ^inspiracyjnych organizacji politycznych, szerząc wśród społeczeństwa polskiego demokratyczne hasła, walcząc z ciemnotą i zacofaniem. naprawiając się z obskuranckimi pismami jezuickiej reakcji. W Warszawie najaktywniej działał w tym kierunku „Przegląd Naukowy*. założony w r. 1842 przez Edwarda Dembowskiego. Pismo to było nieoficjalnym rzecznikiem ideologii Związku Narodu Polskiego. -Przegląd Naukowy**, w celu zdezorientowani a cenzury posługując się jpykiem pełnym aluzji, walczył o postępową literaturę i racjo-

¹ Ust Od Erazma > 25. IX. 1S38 r.: Listy Narcyzy ZraichowskiaJ do rodzi-ay i przyjaciół, Kraków 1906, L I, sir. 22.

nalistyczną filozofię atakując jednocześnie ostro pisma propagujące reakcyjną filozofią katolicką, takie jak „Tygodnik Petersburski⁴¹ czy wydawany w Warszawie przez Eleonorą Ziemięcką „Pielgrzym". Głównym tematem dyskusji filozoficznych była na łamach „Przeglądu" nauka Hegla. Szczegółowa a z biegiem czasu krytyczna interpretacja jego systemu stanowiła dla redaktorów „Przeglądu" punkt wyjścia dla własnej próby teoretycznego uzasadnienia postępowych tendencji społecznych epoki.

Wokół „Przeglądu" skupiła się grupa tzw. Entuzjastów i Entuzjastek, wśród których przodującą rolę odegrała właśnie Zmichowska. Stanowili oni grono współpracowników Dembowskiego, a po jego ucieczce do Poznania w obawie przed aresztowaniem w r. 1843 prowadzili pismo do r. 1848. Nie wolno jednak zapominać o tym, żc „Czerwony kasztelanie", jak nazywano wówczas Dembowskiego, najbardziej postępowy w owym czasie filozof polski i wybitny działacz rewolucyjny, znacznie przerastał Entuzjastów, lękliwie cofających się przed hasłem radykalnego zniesienia feudałizmu. Toteż ocena ich ideologii na podstawie pierwszych tomów „Przeglądu", redagowanych i w znacznej mierze wypełnianych przez samego Dembowskiego, mogłaby prowadzić do jej przeceniania. W rzeczywistości pozostawali oni pod silnym wpływem burżuazyjno-demokratycznego programu Towarzystwa Demokratycznego Polskiego ze wszystkimi jego szlacheckimi ograniczeniami, programu, od którego Dembowski szybko ewoluował ku pozycjom rewolucyjno-demokratycznym, bezpośrednio wyrażającym interesy mas ludowych. Istnieją wprawdzie podstawy do przypuszczeń, że Dembowski wciągnął do pracy konspiracyjnej zespół „Przeglądu Naukowego", a nawet doprowadził do nawiązania kontaktów ze Związkiem Chłopskim ks. Ściegiennego, reprezentującym w ideologii demokratycznej w Królestwie nurt ludowo-plebej-ski; nie wywarło to jednak trwałego wpływu na światopogląd Entuzjastów i Entuzjastek. Ntic więc dziwnego, że rozeszły się drogi konsekwentnego rewolucjonisty Dembowskiego i jego kompromisowych współpracowników z redakcji „Przeglądu".

Utwory Zmichowskiej ukazały się w „Przeglądzie" po raz pierwszy w roku 1843. Gabryella, przerastająca wyraźnie talentem pisarskim pozostałe Entuzjastki, była już wówczas dość znaną w Warszawie autorką. Pisywała w „Bibliotece Warszawskiej", organie liberałów warszawskich, w różnych noworocznikach, które odgrywały w owym czasie dużą rolę w życiu kulturalnym wobec małej ilości regularnie ukazujących się periodyków, a także — w reakcyjnym i klerykalnym „Pielgrzymie". Oscylowanie Żmichowskiej między postępowym „Przeglądem Naukowym" a wstecznym „Pielgrzymem" jest bardzo charakterystyczne dla jej niezdecydowanej wówczas postawy ideologicz-