DSC
02 (9)

nieświadome narzędzie masowych mordów. Jeśli protestant prze-tyje całkowitą utratę swego kościoła i mimo to pozostanie protestantem. tj. człowiekiem bezbronnym wobec boga i nie chronionym już przez mury kościoła i przez społeczność, ma on wówczas Jedyną w swoim rodzaju duchową szansę bezpośredniego przeżycia religijnego.

Nie wiem. czy udało mi się wyjaśnić państwu, jakie znaczenie miało dla mego pacjenta przeżycie nieświadomości. Jednakże nie istnieje obiektywna miara wartości tego rodzaju doświadczenia. Musimy oceniać je według wartości, jaką ma ono dla człowieka, który miał takie przeżycie. Możecie być państwo zdumieni faktem, że jakieś pozornie nic nie mówiące sny mogą mieć pewne znaczenie dla skądinąd inteligentnego człowieka. Ale jeśli nie możemy się pogodzić z jego własną relacją, czy też nie jesteśmy w stanie wejść w jego położenie, nie powinniśmy wydawać sądu na ten temat. Genius religiosus jest jak wicher, który „wieje. d kad chce*'. Nie istnieje archimedesowski punkt, w oparciu o który można by wydać sąd w tej dziedzinie, ponieważ psychiki me da się odróżnić od jej objawów. Psychika jest przedmiotem psychologii i, na nieszczęście, zarazem jej podmiotem. Nie ma możności ucieczki od tego faktu.

Tych niewiele snów, które wybrałem jako przykłady tego, co nazywam bezpośrednim doświadczeniem, z pewnością wydaje się niedoświadczonemu oku czymś zdecydowanie niewystarczającym. Nie łudzą barwnymi pozorami i są tylko skromnymi świadkami czysto indywidualnego, przeżycia. Robiłyby daleko większe wrażenie. gdybym mógł przedstawić całą ich serię wraz z bogactwem materiału symbolicznego, który został wydobyty w toku całego PWM. Ale nawet cala seria snów nie da się porównać pod względem piękni i siły wyrazu z jakąkolwiek częścią tradycyjnej saUgu. Dogmat jest zawsze rezultatem i owocem wysiłków wielu umysł a w . sf..!-':. Oyigl ISi WSZyztldch dzlWlCZ-nośri. braków i skaz przeżycia indywidualnego. Ale mimo wszystko praeiycie indywidualne, z całym swym ubóstwem, jest życiem bezpośrednim, pulsującym dziś gorącą, czerwoną krwią. Dla poszukiwacza prawdy Jest ono bardziej przekonujące niż najlepsza 2yd* bezpośrednie jest zawsze czymś indywidualnym, nośnikiem życia jednostka. Co wypływa z jednost-

ki — jest na swój sposób niepowtarzalne. dlatego teź przemijające i niedoskonale, szczególnie wtedy, gdy chodzi o spontaniczne wytwory psychiczne, takie jak sny itp. Nikt inny nie będzie miał tych samych snów. choć wielu ma ten sam problem. Ale jak nie ma jednostki zróżnicowanej aż do stanu absolutnej niepowtarzalności, tak samo nie ma indywidualnych wytworów o absolutnie niepowtarzalnej jakości. Nawet sny zbudowane są w poważnej mierze z materiału kolektywnego, podobnie jak w mitologu i folklorze różnych ludów pewne motywy powtarzają się w niemal identycznej formie. Motywy te nazwałem archetypamii rozumiem przez nie formy lub obrazy natury kolektywnej, które pojawiają się prawie na całym świecie jako części składowe mitów, a zarazem jako autochtoniczne i indywidualne wytwory pochodzenia nieświadomego. Motywy archetypowe pochodzą prawdopodobnie z owych prawzorców ducha ludzkiego, które przekazywane są nie tylko przez tradycję i migrację, lecz także przez dziedziczenie. Ta ostatnia hipoteza jest konieczna, bowiem nawet skomplikowane obrazy archetypowe mogą być reprodukowane spontanicznie, bez pomocy jakiejkolwiek bezpośredniej tradycji

Teoria przedświadomych, pierwotnych idei nie jest bynajmniej moim wynalazkiem, jak wskazuje na to termin „archetyp”, pochodzący z pierwszych stuleci naszej ery¹⁵. Teorię tę, ze szczególnym odniesieniem do psychologii, znajdujemy w dziełach Adolfa Bastiana¹⁶, a następnie u Nietzschego^1T. W literaturze francuskiej podobne idee wyrażają Hubert, Mauss¹⁸ i Levy--Bruhl¹⁹. Ja sam dałem tylko empiryczną podstawę teorii tego, co uprzednio nazywano ideami pierwotnymi lub elementarnymi. catigories lub habitudes directrices de la conscience itp., podejmując pewne badania bardziej szczegółowo.

W drugim z omawianych uprzednio snów spotkaliśmy się z pewnym archetypem, którego nie brałem jeszcze pod uwagę. Mam /tu na myśli owo szczególne uporządkowanie płonących świec w formie czterech stożkowych wierzchołków. Uporządkowanie to podkreśla symboliczne znaczenie liczby cztery przez to, że umieszcza ją na miejscu ołtarza lub ikonostasis a więc tam, gdzie można by spodziewać się znalezienia świętych obrazów. Ponieważ świątynia nazwana została „domem skupienia”, może-