DSC
20 (3)

MwmyAwr Lot-oołj —• Wptwpdft-nio do MkMafi KuUń |i»h|»ti—yd

udawanie pytań od prostych (łatwych) do coraz bardziej skomplikowanych (trudnych), odTójjóIityfh do szczegółowych, od nic krępujących do nieco bardziej drażliwych (osobistych) Szczególnej staranności wymaga sformułowanie •wsaiwych na zadawane pytania ankietowe odpowiedzi, czyli tzw kafeterii Celowe wy daje się także odpowiednie ułożenie instrukcji poprzedzającej dawanie odpowiedzi na zadawane respondentom pytania. Zazwyczaj informuje się w niej o tym, kto przeprowadza badania i w jakim celu oraz jak należy odpowiadać na poszczególne pytania ankietowe. Innym jeszcze wymogiem należycie opracowanej ankiety, złożonej z pytań zamkniętych, jest odpowiednie jej zakodowanie, czy li dokonanie „przyporządkowania określonych odpowiedzi ankiety kategoriom zawartym w kluczu kodowym". Przy czym „każda kategoria ma oznaczenie cyfrowe lub literowe, co ułatwia opracowanie statystyczne wyników badań" (S. Kownacki, Z. Rummcl-Syska, 1982, s. 26).

Skonstruowaną w ten sposób ankietę stosuje się grupowo lub indywidualnie W tym ostatnim przypadku doręcza się ją badanym osobiście lub listownie (pocztą).

Rozmowa i wywiad

Podobnie jak badania ankietowe, także rozmowa i wywiad są sposobami gromadzenia informacjiw celach naukowych.za pomocą zadawania badanym przy gotowany ch uprzednio pytań, na które jednak otrzymuje się odpowiedzi nic w formie pisemnej, lecz ustnej. Ponadto przeprowadzanie rozmowy i wywiadu — w przeciwieństwie dó badań ankietowych — odbywa się zawsze w bezpośrednim i bliskim kontakcie z badanyinLorazzazwyczaj z każdym z nich oddzielnie, a tylko niekiedy z 2-3 osobami jednocześnie. Zadawane inf pytania mogą mieć — jak w badaniach ankietowych — charakter otwarty lub zamknięty. Od tego zależy, czy mamy do czynienia z rozmową i wywiadem mcusfrukturalizownnyni (niestandary zowanym) lub ustrukturalizowanym (standaryzowanym).

Między rozmową i wywiadem nie zachodzi istotna różnica co usprawiedliwia łączne ich omawianie. Na ogól w metodologii badań pedagogicznych, psychologicznych i socjologicznych mówi się raczej o wywiadzie niż o rozmowie (por. F.N. Kcrlingcr, 1986, s. 439-448). Niektórzy jednak wskazują na zachodzące między nimi różnice. I tak według jednych rozmovva_stanowi swobodną i spontaniczną wymianę myśHbcz z góry przewidzianego jej ukierunkowania, a natomiast wywiad uważa się za wimianę myśljśćiśfc ukierunkowaną przez osobę odpowiedzialną za j'cgo przeprowadzenie! Inni zaś zakładające rozmowa dotyczy zwykle spraw- związany ch bezpośrednio lub pośrednio z osobami badanymi, a wywiad ma na celu otrzymanie informacji raczej o osobach inmehniżosoby badane, np. przeprowadzony z matką lub ojcem na temat ich dziecka

Niezależnie od sposobu różnicowania rozmowy i wywiadu są one nic tyle próbą sondowania opinii osób. z którymi się je przeprowadza, ile odpowiednio ukierunkowanym procesem interakcji, czyli wzajemnego oddziaływania na siebie osoby podejmującej rozmowę czy wywiad z osobą badaną (W J Goode, P.K Hall, 1952. i 1*6; A V Cicourcl, 1964, s. 75). Są więc czymś więcej niż tylko zadawaniem pytań osobom badanym. Dlatego techniki sondażu diagnostycznego stanowią zdecydowanie trudniejsze sposoby przeprowadzania badań, niż ankietowe.

Rozmowa i wywiad wymagają nade wszystko umiejętności uważnego i cierpliwego słuchana swych rozmówców. Umiejętność la bodajże bardziej decyduje o skutecznym ich zastosowaniu w badaniach pedagogicznych niż sposób zadawana pytań badanym i treści tych pytań. Chodzi o to, aby wy słuchiwać respondentów ze szczerą sympatią i zainteresowaniem, nic pouczać ani tym bardziej mc narzucać im własnych opinii, poglądów, przekonań. Z drugiej strony starać się mc być tylko biernym słuchaczem. Nade wszystko zaś:

—    koncentrować się na wypowiedziach osoby badanej,

—    akceptować ją wewnętrznie i dawać jej do zrozumienia swoje poszanowanie dla jej integralności jako jednostki autonomicznej.

—    umożliwiać jej swobodne i samorzutne wypowiadanie się (por. W. Weber, 1991, s. 59-64).

Dzięki spełnieniu powyższych wymagań zadawane badanym pytania mogą liczyć na w miarę wy czerpujące odpowiedzi. Niemniej stawiając je, warto zastanowić się, czy mają one związek z podejmowanym problemem badawczym; czy zostały poprawnie sformułowane; czy są właściwie rozumiane przez osoby badane; czy zbytnio nie sugerują określonych na mc odpowiedzi; czy nie dotyczą problemów. na który ch nic zna się rozmówca; czy nic są pytaniami na tematy osobiste i drażliwe, mogące budzić uzasadniony sprzeciw u rozmówcy; czy nic dotyczą spraw powszechnie akceptowanych, co może narażać rozmówcę na przykrość dawania odpowiedzi społecznic nic aprobowanej, np. pytania o żywione przez niego uczucia dla dzieci (F.N. Kerlinger, 1986, s. 144, i n.).

Ważny jest też sposób zadawana pytań Przede wszystkim unika się zadawania ich w sposób mechaniczny, przeskakiwania z lematu na temat lub zaskakiwania pytaniami najmniej oczekiwanymi przez badanych. Pytania zadaje się w ścisłym powiązaniu z otrzymanymi od nich odpowiedziami, czyli mają wynikać one niejako z kontekstu prowadzoocj dotychczas rozmowy czy wywiadu. Niekoniecznie więc muszą być dosłownym ich powtórzeniem, tj. zgodne z wcześniejszym sformułowaniem. Celowo unika się też pytań rozpoczynających się od partykuły „czy" i nic zapomina, ze miarą skuteczności rozmowy i wywiadu nie jest bynajmniej ilość zadawanych badanym pytań, lecz w szczególności wiarygodność wypowiedzi na temat problemów, jakie zamiera się z ich pomocą rozwiązać.