DSC79

458 HFNRYK ZB1ERSKI

pdską spuścizną w zakresie krytyki literackiej, bo jej sprawy, nader skomplikowane, \_Vy. macałyby szerokiego omówienia). Coleridge jako krytyk odegrał rolę specjalną: dokonał przewrotu w całej estetyce angielskiej, wyeliminował raz na zawsze odziedziczone jeszcze po renesansie założenia imitntywnej estetyki i zastąpił je teoriami kreacyjnymi.

Coleridge był najważniejszym z plejady najwybitniejszych krytyków i eseistów li terać-kich epoki romantyzmu w Anglii. Wyżej wspomnianego przewrotu dokonał także dzięki inspiracjom zaczerpniętym w czasie pobytu w Niemczech, związanym z „odkryciem Shake-speare a" przez Scblegla i Lessinga. Coleridge prowadził przez całe życie zapiski i notatki literackie, wydawał różne eseje i prace krytyczne, zaś jego Wykłady o Shakespearze (Lcctures on Shakcspcare, 1811-1812) stanowiły właśnie początek nowej ery w angielskiej koncepcji literatury. Szekspirologowie i nie tylko szekspirologowie sięgają do Coleridge’a nawet wtedy, gdy się z nim nie zgadzają.

3. Najwybitniejsi powieściopisarze

Najwybitniejsza (wśród kobiet) autorka epoki romantyzmu, powieściopisarka Jane Ausicn (1775-1817), wyrosła z osiemnastowiecznych tradycji „kobiecej” powieści i swoją twórczością wyniosła ją niewątpliwie na wyżyny pod względem stylu i komediowego zacięcia, jednakże z samym romantyzmem jako kierunkiem była w zdecydowanej niezgodzie. Jak już widać z tytułu jednej z jej powieści, napisanej przed r. 1796, Rozsądek i uczucie (SettseandSensibility, wyd. 1811), Austen przeciwstawiała te dwa pojęcia: jedno związane z epoką racjonalizmu, drugie — w jej mniemaniu — wyrażające chorobliwy sentymentalizm i romantyzm.

Żadne wielkie sprawy świata nie absorbowały pisarki, unikała tematów smutnych, drażliwych i związanych z ludzką nędzą. Nie można też powiedzieć, aby zainteresowały ją jakieś problemy intelektualne czy społeczne. Jej utwory to doskonale pomyślane powieści o zabarwieniu komicznym, osiągniętym dzięki ironicznemu dystansowi autorki wobec przedstawianych postaci; plotki kobiece o tym, kto się z kim żeni i czy nie popełnia mezaliansu. Ten ostatni był największym grzechem w oczach nieromantycznej, a nawet anty-romantycznej powieściopisarki, która jak gdyby zabłąkała się w epoce romantycznej „miłości z przeszkodami”, niejednokrotnie właśnie mezaliansowej. Wszyscy, którzy naruszają zasadę małżeństwa z rozsądku lub nawet usiłują ją naruszyć, to „czarne charaktery”.

Anglicy wysoko cenią pisarkę, a i my musimy przyznać, te jej styl jest doskonały. Cechuje ją dystans epicki i umiejętność kreślenia charakterów, a także stwarzania paradoksalnych i pełnych „ironii dramatycznej” i ciętych, aczkolwiek trochę wydumanych dialogów. Wszystko to nadaje rangę autorce, która w naszych oczach wprawdzie nie jest i — wobec poszukiwania rzeczywiście poważnej problematyki w powieści — nie może być tak wysoka, jak ta w świecie anglosaskim, lecz musi być uznana.

Na dorobek powieściowy Jane Austen złożyły się: jej najlepsze dzieło, Duma i uprzedzenie (Pride and Prejudice, powst. 1796-1797, wyd. 1813), Mansfield Park (1814), Emma (1816) i Perswazja {Persuasion, wyd. pośm. 1818). Nurt antyromantyczny, a konkretnie

LITERATURA ANGIELSKA

Jane Austen, jedyny zachowany portret pisarki wg niedokończonego rysunku jej siostry, Cassan-drv, ok. 1810

atak na tzw. powieść gotycką, reprezentuje Opactwo Northanger (Northanger Abbey, powst. 1797-1798, wyd. pośm. 1818).

Jane Austen zapoczątkowała działalność szeregu wybitnych powieściopisarek angielskich i tradycje kontynuowane później przez siostry Bronte, George Eliot i Yirginię Woolf.

Rola Walter Scotta (1771-1832), jako przywódcy i pioniera romantyzmu nie tylko angielskiego, ale europejskiego, jest powszechnie znana i uznawana. Uczynił on przede wszystkim bardzo wiele dla literatury i literackiego (a także, pośrednio, politycznego) prestiżu swego kraju — Szkocji. Dokonał tego niejako w dwu fazach i na dwu polach: poezji i prozy. Ożywił wspaniałość szkockiej balladowej poezji ludowej, pieśni i legendy, przenosząc ich elementy po raz pierwszy na teren literatury „artystycznej”. W pierwszej fazie swej twórczości, do roku 1812, to jest do momentu, kiedy Byron „obudził się, aby się przekonać — jak sam mówi — te przez jedną noc stal się sławny" dzięki Wędrówkom Childe Harolda. Scott uprawiał powieść poetycką, którą przejął od twórców tego gatunku, Southeya i Thomasa Moorc’a (1779-1852), i znakomicie rozwinął w takich utworach, jak Pieiń ostatniego minstrela (The Lay of the Last Minstrel, 1805) i Pani jeziora (The Lady of the Lakę, 1810).

Kiedy powieści poetyckie Byrona wyparły popularność Scotta, zarzucił on poezję niemal całkowicie i skupił swą działalność literacką na powieści historycznej, tworząc ten gatunek właściwie od podstaw. Z dużego dorobku powieściowego Scotta (27 tomów) nieprzemijającą wartość zachowało tylko kilka utworów, jak np. Waverley (1814), Imnhoe (1819) czy Kenilworth (1821).